Անալիտիկոն

04 (100), Ապրիլ, 2017

Երբ 2009-ի հունվարին լույս տեսավ “Անալիտիկոնի” առաջին համարը՝ ամսագրի հեռանկարները դեռևս մշուշոտ էին, և ես ասացի, որ որպես գլխավոր խմբագիր երջանիկ կլինեմ, եթե ձգենք մինչև 100-րդ համարը։ Հիմա 101-րդ համարն ենք պատրաստում, և բավարավածության զգացման հետ մեկտեղ ուսերիս զգում եմ 100 համարի ծանրությունը։ Ծանրություն, որը ոչ թե դեպի ներքև է խոնարհում ուսերդ, այլ դեպի առաջ մղում։ Առաջ է մղում թեկուզև իներցիայի ուժով ու չի թողնում կանգնես, դադար առնես։ Ու հասկանում ես, որ սա արդեն ինքնաբավ ընթացք է, սա արդեն ապրելակերպ է։ …>>>

կամ՝ Բոլոր ճանապարհները չէ, որ Հռոմ էին տանում

1992 թվականի հունիսի առաջին կեսին ԼՂՀ առաջին գումարման Գերագույն խորհրդի պատվիրակությունն այցելեց Երեւան ու Մոսկվա եւ մի շարք լուրջ հանդիպումներ ունեցավ այնտեղ։ ԳԽ նախագահի պաշտոնակատար Գեորգի Պետրոսյանի գլխավորած պատվիրակության կազմում էին ԳԽ նախագահության անդամ Համլետ Գրիգորյանը եւ տողերիս հեղինակը՝ որպես ԳԽ լրատվական ծառայության ղեկավար։ Ներկայացնելով այդ հանդիպումներից մեկը, հուսով ենք, որ ա ն ըստ ամենայնի կօգնի ընթերցողներին պատկերացնելու այն ժամանակվա մթնոլորտը նոր սկսված բանակցային գործընթացում, եւ ինչպես էին ուզում մեզ ներգրավել դրանում։ Եւ այսպես՝ Մոսկվա, ՌԴ-ում Իտալիայի դեսպանատուն, հանդիպում ԵԱՀԽ Մինսկի խորհրդաժողովի նախագահ Մարիո Ռաֆաելլիի եւ նրա տեղակալ Մարիո Սիկայի հետ։ Հունիսի 12, 1992 թվական։

Գեղամ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ

Մարիո ՌԱՖԱԵԼԼԻ.- Մենք պիտի հանդիպեինք Ստեփանակերտում։ ԵԱՀԽ վերջին նիստում որոշվեց շարունակել երկխոսությունը։ Որպեսզի հաջողություն լինի՝ անհրաժեշտ են ձեր ներկայությունն ու ձեր կարծիքը։ Մեր դիրքորոշումը հայտնի է, ուստի կուզեինք լսել ձեր կարծիքն այս ամենի մասին։ …>>>

Maresca and SG

Ամերիկացի նախկին միջնորդ Ջեք ՄԱՐԵՍԿԱՆ «Անալիտիկոն»-ի մշտական հեղինակ եւ “The Armenian Reporter” թերթի թղթակից Էմիլ ՍԱՆԱՄՅԱՆԻՆ պատմել է բանակցային գործընթացի սկզբի մասին

Մայիս, 2009

Դեսպան Ջոն (Ջեք) Մարեսկան 1992-ին սկսված ղարաբաղյան կարգավորման բանակցային գործընթացում ԱՄՆ առաջին ներկայացուցիչն էր։ 1994-ին այս պաշտոնը թողնելուց հետո Մարեսկան գլխավորում էր «Ազատություն» ռադիոկայանի հետազոտական ինստիտուտը Պրահայում, իսկ այնուհետեւ «Յունոկալ» նավթային ընկերության փոխնախագահն էր։ Վերջին տարիներին նա ռեկտոր է աշխատում Կոստա Ռիկայում ՄԱԿ-ի ստեղծած «Հանուն խաղաղության» համալսարանում։

-Երբ հակամարտության կողմերը 1994-ին պայմանավորվում էին հրադադարի մասին՝ ակնկալու՞մ էինք, որ հրադադարը 15 տարի կտեւի։ …>>>

Մանվել ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Քաղաքագետ
Երեւան

Համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս այն, ինչ կարող է։ Քաղաքականապես գրագետ սուբյեկտները գործում են միջազգային շահերին համահունչ։ Այլապես, նրանք «փորձաքարի» են վերածվում։ Կարելի է պնդել, որ անկախության համար իր պայքարի սկզբնական բոլոր տարիներին Լեռնային Ղարաբաղը գործել է համաշխարհային քաղաքականության ծագող (առաջադեմ) գործընթացներին համահունչ։ Համապատասխանաբար, ինչ-որ մի պահից քաղաքական եւ դիվանագիտական սուբյեկտի դերից ԼՂՀ-ի նպատակամիտված զրկումն ամենեւին էլ հենց այնպես չի եղել։ Սույն հանգամանքը, ինչպես երեւում է, ոչ բոլորն են մինչեւ վերջ հասկանում։ Այս մասին արժե համառոտակի խոսել։

Քաղաքական պատմությամբ հատուկ հետաքրքրվող ցանկացած մասնագետ կամ էլ պարզապես քաղաքագետ ու քաղաքական գործիչ կարող է պնդել հետեւյալ օրինաչափությունը. ինչ-որ տարածքի ինքնուրույն կարգավիճակի հետամուտ ժողովուրդը պարտավոր է քաղաքական դեր ստանձնել միջազգային քաղաքականության մեջ։ Ժողովրդի կողմից այս կամ այն պատճառով ինքնուրույն դերի կորուստը նրա պայքարը հանգեցնում է իր տարածքի շուրջ վեճի։
…>>>

Ուրբան ՅԱԿՇԱ
Յորքի համալսարան
Մեծ Բրիտանիա

Դե-ֆակտո պետությունների կողմից որդեգրած ժողովրդավարացումն ընդհանուր առմամբ կարելի է ստորաբաժանել հետեւյալ կերպով` սոցիալական կայունության եւ բարօրության ապահովում, քաղաքական վերնախավերի համար ներքին օրինավորության ձեռքբերում եւ արտաքին օրինավորությունը  բարձրացնելու եւ միջազգային հանրության կողմից ճանաչման հասնելու արտաքին-քաղաքական գործիք: Այս կարճ հոդվածում մենք չենք քննարկի, թե թվարկված որ նպատակներն են  դե-ֆակտո պետություններն առավել կարեւոր համարում եւ թե դրանցից որին են առավելագույն նախանձախնդրությամբ ձեռնամուխ լինում:

Հեղինակն ավելի շուտ կփորձի հասկանալ, թե արդյո՞ք ժողովրդավարացումը դե-ֆակտո պետություններում կարող է դուրս գալ ներքաղաքական գործընթացի սահմաններից եւ արտացոլվել ճանաչմանը հասնելու եւ տնտեսական զարգացումն ու արտասահմանյան ներդրումները խթանելու նրանց ձգտման մեջ, եւ ինչպե՞ս: Մասնավորապես, հոդվածը կենտրոնանալու է կովկասյան երեք դե-ֆակտո պետությունների` Լեռնային Ղարաբաղի, Աբխազիայի եւ Հարավային Օսիայի վրա: …>>>

Ալեքսանդր ԿՌԻԼՈՎ*
Գիտությունների դոկտոր,
Մոսկվա

Չճանաչված պետությունները նորագույն շրջանի պատմական երեւույթ են: Նրանց առաջացումը սկսզբնապես կապված էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո բազմազգ գաղութատիրական կայսրությունների տրոհման, ապա նաեւ՝ բազմազգ ԽՍՀՄ-ի եւ Հարավսլավիայի փլուզման հետ:

Կոսովյան նախադեպից առաջ միջազգային հանրությունը հրաժարվում էր ճանաչել նոր պետություններ, եթե ՄԱԿ-ի անդամ «մետրոպոլիա-պետությունը» դրան դեմ էր:  Այնուամենայնիվ, տարբեր պատճառներով այդպիսի պետությունները կարող էին ճանաչվել ՄԱԿ-ի անդամ որոշ պետությունների կողմից: Հաճախ ՄԱԿ-ի անդամ սույն պետություններն՝ էթնիկական եւ կրոնադավանական համերաշխության հանգամանքների բերմամբ, ինչպես նաեւ «խնդրահարույց հարեւանի» դրությունը բարդացնելու ձգտմամբ, չճանաչված պետություններին ցուցաբերում էին քաղաքական, ֆինանսական եւ անգամ ռազմական աջակցություն: …>>>

Կիմիտակա ՄԱՑՈՒԶԱՏՈ
Հոկայդոյի համալսարանի պրոֆեսոր
Սապորո, Ճապոնիա

Թեպետեւ շատերը ենթադրում են, որ ուղղափառությունը կեսարապապական կրոն է, այսուհանդերձ, ուղղափառությունում աշխարհիկ պետության անկախությունը չի երաշխավորում ինքնակա եկեղեցու առաջացումը, որը սկսելու է ծառայել պետությանը: Գոյություն ունեցող պրակտիկան պահանջում է, որ ինքնակայության հավակնություն ունեցող եկեղեցին ոչ միայն պետք է ունենա եպիսկոպոսների եւ ծխերի բավարար քանակ, այլեւ օրհնություն (ճանաչում) ստանա իր մայրական եկեղեցու կողմից: Եթե եկեղեցին իրեն ինքնակա է հռչակում առանց այս պայմանը բավարարելու, այն ողջ ուղղափառ աշխարհի կողմից դատապարտության է ենթարկվում, քանի որ ինքնահռչակ եկեղեցին զուրկ է առաքելական ժառանգությունից, իսկ վերջինիս խորհուրդները դիտվում են որպես անվավեր: Սակայն, գործնականում, եթե Կիեւյան պատրիարքությունում մկրտված անձն ինչ- ինչ պատճառներով սկսի հաճախել Մոսկվայի պատրիարքությանը պատկանող եկեղեցի, հազիվ թե նրանից կրկնամկրտություն կպահանջվի (այդ ոչ միանշանակությունը քրիստոնեական քաղաքականությանը հատուկ էր վաղնջական ժամանակներից): Այնուամենայնիվ, եկեղեցու ոչ կանոնիկ լինելուց բխող վտանգներն առկա են. «Անգամ եթե դուք մկրտել եք ձեր երեխային այդ եկեղեցում, նա չի դարձել քրիստոնյա» կամ «եթե դուք թաղեք ձեր ծնողին այդ եկեղեցում, նա երկինք չի համբառնա» դատողությունները բավական ուժեղ են, որպեսզի աշխարհիկների մոտ տարակուսանք առաջանա տվյալ եկեղեցուն պատկանելու առումով: …>>>

Միքայիլ ՄԱՄԵԴՈՎ*
Ջորջ Մեյսենի անվան համալսարանի ադյունկտ պրոֆեսոր
Վիրջինիա նահանգ, ԱՄՆ

2013թ. սկզբին Բաքվի բնակիչներն  ու հյուրերը քաղաքում կարող էին տեսնել հետեւյալ պատկերը: Երիտասարդների ամբոխները հավաքվել են հանրապետությունում եւ երկրից դուրս հայտնի գրող Աքրամ Այլիսլու տան մոտ, գոռում, հայհոյում եւ ծածանում էին ոչ պակաս վիրավորական ցուցապաստառներ: Ինչպես հայտնի է, այս ակնհայտորեն կազմակերպված «ժողովրդական վրդովմունքի» պատճառը ռուսաստանյան  «Дружба народов»  ամսագրում  հեղինակի հրապարակած  «Քարե երազներ» վեպն էր:

Վեպում Այլիսլին պատմել է  1980-ականների վերջերին եւ 1990-ականների սկզբներին Ադրբեջանում տեղի ունեցած հայ բնակչության կողոպուտի, սպանությունների եւ եղեռնի, ինչպես նաեւ արդի Նախիջեւանի Այլիս (Ագուլիս) գյուղում 1919թ. հայերի զանգվածային գնդակահարության մասին: Ինչպես եւ հարկ էր ակնկալել, վեպի հարուցած արձագանքն ընդհանուր առմամբ առավել քան բացասական էր: Գիրքը պայթած ռումբի արդյունք է ունեցել: Հեղինակին մեղադրել են դավաճանության մեջ եւ զրկել թոշակից ու բոլոր պարգեւներից. նրա գրքերն այրվում էին, նրա եւ ընտանիքի հասցեին հնչում էին հաշվեհարդարի սպառնալիքներ:  Ոմանք անգամ պահանջել են ստուգել Այլիսլու ԴՆԹ-ն` պարզելու համար, թե արդյո՞ք նա չունի հայկական արյուն: …>>>

Թաթուլ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Լրագրող
Երևան

Ապրիլյան 4-օրյա պատերազմը, որը սանձազերծեց Բաքուն, նախ և առաջ ողբերգություն էր. հայերն ու ադրբեջանցիները տվեցին հարյուրավոր զոհեր ու վիրավորներ: Հայկական կողմ/երը չեն թաքցնում զոհերի իրական թվերը՝ ավելի քան 100 հոգի: Ադրբեջանական կողմն ակնհայտորեն նվազեցնում է իր կորուստները. եթե պաշտոնապես խոսվում է մոտ չորս տասնյակ զոհերի մասին, ապա ընդդիմադիր Մեյդան TV-ն անուն առ անուն, համապատասխան նկարներով, տվել է ավելի քան 100 սպանվածի մասին տեղեկատվություն: Արցախյան կողմը, մարդկային զոհերից զատ, տվեց նաև տարածքային կորուստներ շփման գծի հյուսիսային և հարավային հատվածներում: Այսպիսով, 1994-ի մայիսյան զինադադարից ի վեր տեղի ունեցավ, թեև ոչ այնքան էական, ստատուս-քվոյի փոփոխություն: …>>>

Մասիս ՄԱՅԻԼՅԱՆ
Արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հարցերով հանրային խորհրդի նախագահ
Ստեփանակերտ

2016թ. ապրիլյան պատերազմն աննախադեպ էր՝ 1994թ. մայիսի 12-ին[1] ղարաբաղյան հակամարտության գոտում կրակի դադարեցման մասին եռակողմ և անժամկետ համաձայնագրի ստորագրման պահից ի վեր։ Ադրբեջանի նախաձեռնած լայնածավալ ռազմական գործողությունների վերսկսումը շատերին ստիպել է վերանայել հակամարտության նկատմամբ վերաբերմունքը։Ապրիլին և հաջորդ ամիսներին Հայաստանում քաղաքական և հասարակական շատ գործիչներ ու փորձագետներ վերաիմաստավորել են իրենց նախկխին մոտեցումները։ Հետաքրքիր էր կարդալ ավելի իրապաշտական դիրքերից հանդես գալ սկսած հայկական վերնախավի ներկայացուցիչների հրապարակումները։ Հայկական վերնախավվի ճկունությունը հուսադրում է և որոշակի հույսեր ներշնչում։ Օրինակ,՝ եթե նախկինում շատ հայ ինտելեկտուալներ հնարավոր էին համարում խաղաղության դիմաց փոխանակել ԼՂՀ որոշ տարածքներ, ապա ապրիլին գիտակցվել է, որ Ադրբեջանին որևէ տարածք հանձնելը նոր պատերազմի և ցեղասպանական գործողությունների աղբյուր է դառնալու։ ԼՂՀ քաղաքացիական անձանց և զինծառայողների նկատմամբ ադրբեջանցի զինվորականների կատարած ռազմական հանցագործությունները չնչին իսկ կասկածների տեղ չեն թողել այս հարցում։[2]. …>>>