Аналитикон

N 02 (122), Փետրվար, 2019

Միջազգային Հանրապետական Ինստիտուտի (International Republican Institute) «Հանրային կարծիքի հետազոտությունը» Հայաստանում հետհեղափոխական մեդիայի մասին մի քանի հարցերի պատասխան է տալիս։ Այն անցկացվել է 2018-ի հոկտեմբերի 9-29-ը, Երևանում և 11 մարզերում՝ գարնանը տեղի ունեցած թավշյա հեղափոխությունից մոտ 6 ամիս անց։

Քննարկենք հարցման բազմաթիվ արդյունքներից երեքը։

Ա. Հարցվածների 68%-ի կարծիքով՝ Հայաստանում մեդիան 2018-ի ապրիլից հետո առաջընթաց է ապրել, 3%-ի կարծիքով՝ հետընթաց։

Նախորդ վարչակազմերի հետ փոխկապակցված տարբեր անձինք լրատվամիջոցներ են ձեռք բերում, մեծ ռեսուրսներ են նետվել մեդիադաշտ

Հայաստանի իշխանության որոշ ներկայացուցիչներ վերջին շրջանում երկչոտ փորձեր են ձեռնարկում խոսել ու քննարկման նյութ դարձնել  երկրում զանգվածային լրատվության միջոցների հետ կապված հարցերը։ Իսկ այդ փորձերը երկչոտ են, քանի որ ԶԼՄ-ների հետ կապված գրեթե ցանկացած նոր նախաձեռնություն նույն ԶԼՄ-ների կողմից միանգամից հայտնվում է թիրախում, ու սկսվում է քննադատության հեղեղ իշխանությունների հասցեին։ Այդ քննադատությունն, իհարկե, փաթեթավորվում է «մամուլի նկատմամբ ճնշումների», «ազատ մամուլը սահմանափակելու» մտավախություն ձևակերպումներով՝ ապացուցելու համար, որ իշխանությունները ջանում են սահմանափակումներ մտցնել մի դաշտում, որի վերահսկումն իրենց կողմից անթույլատրելի է։

2018-ին Հայաստանում թավշյա հեղափոխություն եղավ, ու մեդիան դարձավ այդ շարժման խորհրդանիշներից մեկը։ Այն, որ հեղափոխությունն առանց տեխնոլոգիաների ու ինտերնետի դժվար է պատկերացնել, խոստովանում է նաև Նիկոլ Փաշինյանը։ Այն, որ ապրիլ-մայիսին մարդիկ տեղեկատվական հոսքերում, կեղծ ու արագ փոխվող լուրերում չմոլորվեցին, կարելի է ասել, մեդիագրագիտության հաղթանակն էր։ Այդ պահին ինֆորմացիայի ճշմարիտ աղբյուրը փողոցն էր. մարդիկ դուրս եկան փողոց, դարձան մեդիա ու վստահեցին իրենց տեսածին օֆլայն՝ փողոցում, կամ օնլայն՝ դեպքի վայրից ուղիղ հեռարձակմամբ, չմոնտաժված ու չմշակված։  

Լրագրությունը, ինչպես նաև թարգմանությունը, հաշվապահությունը և ևս երեք տասնյակ մասնագիտություններ, թվային դարաշրջանում հայտնվել են ռիսկային գոտում, քանի որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացմանը զուգահեռ դրանք հնացող մասնագիտություններ են դառնում:

Հիմնական պատճառն այն է, որ տվյալ մասնագետների գործառույթները կարող են իրականացնել ծրագրային համակարգերը, այլ կերպ ասած` ռոբոտները:

…Վերնագիրը պատահական չենք ընտրել. ժամանակակից տեղեկատվական հոսքերի պայմաններում  համացանցում մոլորվելու կամ, ասենք, «կրետաբույնը բզբզելու» հավանականությունը խիստ մեծացել է:

Վերջերս ուսանողուհիներիցս մեկը որոշեց պրակտիկա անցնել մինչ այդ ինձ անհայտ կայքերից մեկում: Հետաքրքրության համար բացեցի այդ կայքը և այդտեղ համարյա ոչ մի նորմալ սեփական նյութ չգտա. այսուայնտեղից թխած տեղեկություններ, շատ հաճախ՝ առանց սկզբնաղբյուրին հղումի։ Եվ ամենազարմանալի (ավելի ճիշտ՝ ինձ համար այնքան էլ ոչ զարմանալի, այլ վաղուց հայտնի) մանիպուլյացիան այդ կայքում. ամեն լուրի տակ ցույց էր տրվում մի քանի տասնյակ հազար դիտում։ Ավելին, հետաքրքրության համար նայեցի՝ մի այլ տեղեկատվական կայքից արտատպված նյութը (բարեբախտաբար, թե պատահաբար այս մի նյութը հղումով էին արտատպել) 4 անգամ ավելի շատ «դիտում» էր ունեցել, քան սկզբնաղբյուրում, որից թխել էին: Վստահ եմ ու համոզված, որ դրանք արհեստական թվեր են, որովհետև հայկական ամենահեղինակավոր  կայքերի ամենահետաքրքիր նյութերն անգամ այդքան դիտում չեն ապահովում։ Հնարավո՞ր է ապացուցել այս մանիպուլյացիան. դժվարանում ենք ասել, երևի կպատասխանեն տեխնիկական հնարավորությունների մասնագետները։ Բնական է և հաստատ խիստ հավանական, որ նման կայքերում ընթերցողը կմոլորվի (եթե այցելի, իհարկե)՝ արտատպություններում մեծ թիվ կազմող ամեն տեսակ «սենսացիաների» սարդոստայնում:

Ասել, որ 2018 թվականի ապրիլից Հայաստանում մեկնարկած հեղափոխական գործընթացներն ամենասկզբից և կտրականապես դուր չեն եկել հետխորհրդային բռնապետություններին, ինչպես և այն, որ այդ բռնապետություններն ավտորիտարիզմից ազատագրված Հայաստանի դեմ տեղեկատվական սադրանքներ սանձազերծելու առիթ ու պատրվակ բաց չեն թողնում, նշանակում է ոչինչ չասել։

«Գործ No. մարտի 1» ֆիլմի վերաբերյալ  

2019թ. հունվարի 19-ին հայաստանյան «Հինգերորդ ալիք» հեռուստաընկերության եթերով ցուցադրված «Գործ No. մարտի 1» ռուսալեզու ֆիլմը (սցենարի հեղինակներ՝ Ռոման Բաբայան և Անտոն Գրիշին, ռեժիսոր՝ Դմիտրի Նովոկշոնով) անդրադառնում է 2008թ. մարտի 1-2-ի դեպքերին, երբ Երևանում սպանվեց 10 մարդ, ինչպես նաև՝ նախորդած իրադարձություններին՝ 2008թ. փետրվարի 20-ի նախագահական ընտրություններին ու դրա արդյունքները մերժող ընդդիմության բողոքի ակցիաներին։ Ֆիլմի հեղինակները, փաստորեն, առաջ են մղում այն վարկածը, թե կատարվածի համար պատասխանատու են միայն այն ժամանակվա ՀՀ նախագահի թեկնածու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և նրա կողմնակիցները, ներառյալ՝ այժմյան ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, որոնք Երևանի Ազատության հրապարակում շուրջօրյա հանրահավաքներ ու քաղաքի փողոցներով ամենօրյա երթեր էին անցկացնում: Ֆիլմում ներկայացվում են Ազատության հրապարակում ստեղծված «վրանային ավանի» նկատմամբ 2008թ. մարտի 1-ի լուսաբացին ոստիկանության ձեռնարկած գործողությունը, նույն օրվա ցերեկը և երեկոյան տեղի ունեցած բախումները, արտակարգ դրության հայտարարումը, 10 մարդու սպանության հանգամանքներն ու բանակի դերակատարումը։

Հայազգի Մարգարիտա Սիմոնյանը և իր ղեկավարած ռուսական պետական RT հեռուստաալիքը ապատեղեկատվություն են տարածում Հայաստանում տեղի ունեցած մի միջոցառման մասին:

Հաղորդակցության գործընթացում հեղափոխություն է տեղի ունենում: Ողջ Եվրոպայում կառույցները փլուզվել են այլևս չաշխատող ֆինանսավորման մոդելից կախվածության պատճառով: Սա նոր թվային հարթակներին հնարավորություն է տվել էլ ավելի ընդլայնել իրենց հասանելիությունը՝ միևնույն ժամանակ առավելապես վերահսկողության տակ առնելով այն տեղեկությունները, որոնք մենք ենք շրջանառում, ինչպես նաև` սպառում:

Ռուսաստանում քննարկում են համացանցի շրջափակման և կենտրոնացման մասին օրինագիծը։ Արդյո՞ք երկիրը քննարկում է գլոբալ ցանցից անջատման սցենար։ Արդյո՞ք մի ամբողջ երկիր կկորցնի ինտերնետի հետ կապը։ «Նման բան երբևէ արդեն եղել է,-գրում է “Բերլինգսկե” թերթը,- Կոնգոյում կառավարությունը որոշ ժամանակով անջատել է ինտերնետը, իսկ Տոնգան օֆլայն վիճակում էր հայտնվել ունեցած միակ մալուխի վնասման պատճառով»։