Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները

Հանրային օրակարգի հիմնահարցը հայ ժամանակակից փոխակերպվող հասարակությունում

marut
October 2015

Movses DenirchyanՄովսես ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ
Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու, ԵՊՀ
Երևան

Որևէ հասարակության քաղաքական կյանքում հանրային օրակարգի առկայությունը կատարում է բանակցությունների և համաձայնությունների միջոցով մարդկանց և ռեսուրսները միավորելու և օրակարգային խնդիրների լուծմանը նպատակային ծառայեցնելու կարևոր գործառույթ: Սակայն հանրային օրակարգի ձևավորումը, որքան էլ նպատակահարմար կամ անհրաժեշտ լինի, երկարատև գործ է և կախված է առավելապես երկու երևույթներից՝ քաղաքականությունից և հանրային մշակույթից:Հանրային օրակարգը քաղաքականության արդյունք է, քանի որ այն ձևավորվում է հանրության լայն շրջանակների խնդիրների, դրանց լուծման և ռեսուրսների կիրառման վերաբերյալ համաձայնության ճանապարհով: Ակնհայտ է, որ այս ողջ գործընթացը քաղաքական է, քանի որ մարդկանց համախմբելու, որևէ երևույթի մասին միասնական կարծիք և վարք ձևավորելու գործընթացը անխուսափելիորեն քաղաքական գործընթաց է: Միևնույն ժամանակ, հանրային օրակարգը հենց որպես քաղաքական, այն է՝ միավորող գործոն, ձևավորելու անկարողությունն է հայաստանյան բազմաթիվ կուսակցությունների անհաջողության հիմնական պատճառներից մեկը:

Բանն այն է, որ քաղաքական գաղափարախոսությունը, որքան էլ այն լինի տրամաբանական, ռացիոնալ, եվրոպական կամ ժամանակակից, չի կարող ընդունվել հանրության կողմից, եթե չի հանդիսանում սոցիալական անհրաժեշտություն և չի արձագանքում սոցիալական պահանջներին: Սրանով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ անկախության առաջին տարիներին հայ հասարակության մեջ, ըստ էության, չկար իրավունքների և ազատությունների սոցիալական պահանջ և պատվեր, բայց անկախությունից հետո հայ հասարակությունը մեխանիկորեն ստացավ ժողովրդավարական համակարգի հիմքը կազմող մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների ինստիտուտը, սակայն, քանի որ այն սոցիալական պահանջ և պատվեր չէր, հասարակությունը մինչ օրս չի կարողացել ըստ էության արժևորել և կիրառել մարդու հիմնարար ազատությունները և իրավունքները: Այլ կերպ ասած՝ դա չկար անկախության առաջին տարիների հանրային օրակարգում, որը կազմված էր ավելի շուտ ղարաբաղյան հակամարտությանը և գոյատևման պայքարին առնչվող հարցերի շուրջ:

Սրանով պայմանավորված է հանրային օրակարգի երկրորդ առանձնահատկությունը: Եթե առաջինը վերաբերում է նրան, որ հանրային օրակարգն անխուսափելիորեն քաղաքական երևույթ է, ապա երկրորդ յուրահատկությունն այն է, որ հանրային օրակարգը ոչ թե անցյալին և ոչ այնքան ներկային, որքան ապագային միտված երևույթ է: Այլ կերպ ասած, հանրությունը ձևավորում է օրակարգ՝ ապագան փոխելու կամ ցանկալի ապագա ունենալու նպատակով: Սա նշանակում է, որ հանրային օրակարգի հնարավորությունն ուղղակիորեն կախված է հասարակության մեջ միասնական նպատակների և միասնական ապագայի տեսլականի առկայության հետ: Միևնույն ժամանակ, եթե հանրությունը չունի կամ ձևակերպված չեն ընդհանուր նպատակներ և ընդհանուր ապագա, այս դեպքում հանրային օրակարգ ձևակերպելը դառնում է գրեթե անհնար:

Հասկանալու համար, թե ինչու հայ հասարակությունը չունի միասնական ապագայի տեսլական և միասնական նպատակներ, հարկ է ուսումնասիրել հայ ժամանակակից հասարակության մեջ տարածված մշակույթը, իսկ ավելի կոնկրետ՝ կյանքի կազմակերպման սոցիո-մշակութային մոդելները, որոնք ներթափանցել են հայկական իրականություն անկախացումից հետո:

Ժամանակակից իրականության ամենաբնութագրական հատկությունը գլոբալացումն է: Ընդունված է գլոբալացումը բաժանել երեք փուլերի՝ տնտեսական, քաղաքական և մշակութային, և Հայաստանը, վերջին երկու տասնամյակի ընթացքում հայտնվելով գլոբալացման հոսանքների ներքո, կրել է բոլոր երեք փուլերի ազդեցությունը: Այդպես, տնտեսական գլոբալացման արդյունքում մեր երկրի տնտեսական հաբաբերություններում հայտատարվեց լիբերալիզմը՝ ազատ շուկայական հարաբերությունների մոդելը, քաղաքական հարաբերություններում հաստատվեց ժողովրդավարությունը՝ իշխանության ձևավորման գործընթացքում հանրության մասնակցության սկզբունքով, իսկ մշակույթի ոլորտում գերիշխող կյանքի կազմակերպան ազգային-ավանդական մոդելին զուգահեռ սկսեցին ձևավորվել այլ մշակութային համակարգեր, որոնք այսօր կիսել-մասնատել են հայ հասարակության մշակութային կյանքը: Խոսքը գնում է այնպիսի երևույթների մասին, ինչպիսին են եվրոպական մշակույթն՝ իր արժեհամակարգով, սպառողական մշակույթը, զանգվածային մշակույթը, բուրժուական մշակույթը: Սա նշանակում է, որ Հայաստանի երբեմնի քիչ թե շատ ընդհանուր և միասնական ազգային-ավանդական մշակույթն այլևս երկրում տարածված միակ մշակույթը չէ, և հայ հասարակությունն այդ տեսակետից բնութագրվում է մշակութային բազմազանությամբ, ուրեմն նաև՝ արժեքային բազմազանությամբ:

Ազգային-ավանդական մշակույթի, այսպես ասած, գերխնդիրը ավանդական ապրելակերպի և մտածելակերպի վերարտադրությունն է՝ իրեն համապատասխան արժեհամակարգով: Ակնհայտ է, որ ավանդական մշակույթը Հայաստանում բավականաչափ տարածված է, միևնույն ժամանակ տեսանելի են ավանդականությունից հրաժարվելու միտումները: Սպառողական մշակույթում, իր հերթին, գերխնդիրը նյութական և հոգևոր բարիքների սպառումն է, դրանում մարդ հանդես է գալիս որպես յուրացնող (ոչ թե արտադրող կամ ստեղծող), իսկ կյանքի հաջողությունը նույնպես չափվում է սպառմամբ: Հայաստանում տարածված մշակութային մյուս մոդելը բուրժուական մշակույթն է, որը տարբերվում է սպառողականից նրանով, որ բուրժուական մշակույթում արժևորվում են ոչ թե ավանդույթը և սպառումը, այլ հարմարավետ և հաճելի կենսակերպը:

Հանրային կյանքի կազմակերպման թե՛ սպառողական և թե՛ բուրժուական սոցիո-մշակութային մոդելները եվրոպականացման արդյունք են: Հատկապես վերջին տարիներին հայ հասարակության մեջ իր տեղը գտավ նաև զանգվածային մշակույթը, որը սերտորեն կապված է և՛ սպառողական, և՛ բուրժուական մշակութային մոդելների հետ: Զանգվածային մշակույթի տարածումը պայմանավորված է առավելապես հեռուստատեսության, ռադիոյի, համացանցի և զանգվածային լրատվամիջոցների ու մասսայական սպառման այլ ապրանքների և ծառայությունների տարածման հետ: Կյանքի կազմակերպման այս մոդելում մարդ հանդես է գալիս որպես ամբոխի մաս և ենթարկված է ամբոխի տրամաբանությանը: Հարկ է նշել, որ այս մոդելը ենթադրում է նվազագույն անհատական պատասխանատվություն, քանի որ այս դեպքում անհատի վարքն ու մտածողությունը պայմանավորված են զանգվածների վարքով և մտածելակերպով:

Ժամանակակից հայ հասարակության մշակութային կյանքի բազմազանության մասին պատկերացումները կարևոր են այնքանով, որ դրանք, քաղաքականության հետ միասին, որոշիչ ազդեցություն ունեն հանրային օրակարգի ձևավորման վրա: Բանն այն է, որ ցանկացած մշակույթ կամ կյանքի կազմակերպման սոցիո-մշակութային մոդել հիմքում ունի որոշակի արժեհամակարգ, որում այլ կերպ են արտացոլվում և գնահատվում մարդ-մարդ, մարդ-հասարակություն և մարդ-աշխարհ հարաբերությունները: Արժեքներից է, իր հերթին, բխում բարոյականությունը: Բայց, թերևս, ամենակարևորն այն է, որ մշակութային տարբեր մոդելներ ենթադրում են տարբեր նպատակներ և տարբեր ՛՛ապագաներ՛՛: Սա, իր հերթին, նշանակում է, որ Հայաստանում հանրային օրակագի ձևակերպումը տարբեր մշակույթների միաժամանակյա գոյության պայմաններում դառնում է գրեթե անհնարին. ավանդական մշակույթի կրողների համար ցանկալի նպատակը անցյալի ապրելակերպի և մտածելակերպի վերարտադրությունն է, մինչդեռ, օրինակ, բուրժուական մշակույթի կրողների համար ցանկալի ապագան էլ ավելի հարմարավետ, հաճելի ու հանգիստ կենսակերպի ձևավորումն է: Տարբեր մշակույթներ կրող հանրային խմբերը խոսում են տարբեր ՛՛ապագաների՛՛ մասին, ինչի պայմաններում նրանց համակեցության ընդհանուր և միասնական հիմքեր գտնելը բավականին դժվար է: Կայացած փաստ է, որ ժամանակակից հայ հասարակությունը տրոհված է տարբեր մշակութային խմբերի, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի ապագայի իր տեսլականը և դրա հետ կապված՝ սեփական նպատակները:

Հայաստանում հանրային օրակարգի բացակայության ևս մի պատճառ կա՝ կապված քաղաքական կյանքին հասարակության մասնակցության հետ: Թե՛ քաղաքական կյանքի գլխավոր սուբյեկտները՝ կուսակցությունները, թե՛ դրանց անդամները և թե՛ անկուսակցական քաղաքացիներն ունեն հանրային քաղաքականությանը մասնակցելու երկու ձև՝ ընտրություն և հանրահավաք: Երկու դեպքում էլ հասարակությունն առաջնորդվում է ոչ այնքան քաղաքական-գաղափարական չափանիշներով կամ ապագայի միասնական տեսլականով, որքան անձնական կամ ազգակցական կապերով ու հարաբերություններով: Նման պայմաններում հանրային քաղաքական օրակարգ ձևավորելը կուսակցությունների կամ հանրության համար գրեթե անհնար է, իսկ գաղափարախոսական միասնական համակարգի բացակայության դեպքում գերակա նշանակություն են ստանում կլանային, կուսակցական և այլ խմբային շահերն ու նպատակները:

Արդյունքում հանրությունը մասնակցում է քաղաքական կյանքին ոչ թե անորոշ միասնական ապագայի ձևավորման, այլ ավելի նեղ խմբակային (կուսակցական, կլանային, ընկերային) շահերի իրացման նպատակով: Ժամանակակից պայմաններում մարդկանց այլևս չեն միավորում, կամ միավորման մեջ էական դեր չեն կատարում ընդհանուր անցյալը, լեզուն կամ կրոնը: Մեր օրերում հանրային համախմբման գործում գլխավոր դերը կատարում է միասնական ապագայի տեսլականը, որի բացակայությունը բացառում է հանրային օրակարգի ձևավորումը:

Թեգեր հանրային օրակարգօրակարգ

Նմանատիպ  նյութեր

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

December 2023

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող Ղարաբաղյան հակամարտության շրջանակներում Ռուսաստանի դերը և ռուս խաղաղապահ առաքելության լիակատար ձախողումը Սոսի Թաթիկյանի հոդվածի հիմնական...

Կարդալ ավելին

Գերմանիան պետք է կարևոր դեր խաղա Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների հարցում․ Շտեֆան Մայստեր

November 2023

Ինչո՞ւ է Գերմանիան ակտիվացել Հարավային Կովկասում, մասնավորապես, հայ-ադրբեջանական գործընթացում, ի՞նչ հեռանկարներ ունի հայ-գերմանական պաշտպանական համագործակցությունը և ինչպե՞ս Գերմանիան կարող է...

Կարդալ ավելին
Հայաստան-Թուրքիա կարգավորման գործընթացն ու մայիսյան ընտրությունները Թուրքիայում

Ինչո՞ւ են Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածները ձգտում ստանալ փախստականի կարգավիճակ

October 2023

Սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից զատ, Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձինք բախվում են իրավական տարաբնույթ խնդիրների։ Նրանց մի մասը որպես լուծում տեսնում է իրենց...

Կարդալ ավելին
Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

October 2023

Միքայել Զոլյան Մի քանի ամիս առաջ տեքստ էի գրում Մերձավոր Արևելքի հակամարտության մասին մի հեռուստահաղորդման համար, որը պետք է հայ...

Կարդալ ավելին

Մեր մասին

Հանդես` մտածող և ոչ անտարբեր մարդկանց համար

Պարբերականներ

  • 2024-ին ընդառաջ. Արցախն առանց հայերի, խաղաղության ու իրավունքների վերականգնման հույսեր
  • Հայաստանի Հանրապետության եռամիասնական գերխնդիրը 2024 թվականին
  • Հայաստանն ու Ադրբեջանը 2024 թ. նախաշեմին. խաղաղությու՞ն, թե՞ նոր պատերազմ

Հետադարձ կապ

+374-479-42693

[email protected]

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.

  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.