Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները

«Արցախյան ջիհադի» հրավերը անվտանգության նոր մարտահրավեր է ստեղծում տարածաշրջանում  

marut
September 2015

Աննա ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
Վերլուծաբան
Երևան

Հայաստանի Հանրապետության տարածքից ընդամենը 700 կիլոմետր հեռավորության վրա աշխարհն առերեսվում է  21-րդ դարի անվտանգության գլխավոր սպառանլիքներից մեկի` «Իսլամական պետության» արյունոտ  և բարբարոս գործունեության հետ: Հնագույն քաղաքակրթության գոհարներն ընկնում են մեկը մյուսի ետևից, միլիոնավոր մարդկային  ճակատագրեր են խեղվում` դառնալով իսլամի ծայրահեղ չափաբաժնի գլխավոր զոհերը: «Իսլամական պետություն» ծայրահեղական կազմակերպությունը,  որը հիմնվել է 2006 թվականին Իրաքում` որպես «Ալ Քաիդայի» ուղղություններից մեկը, այսօր աստիճանաբար ձեռք է բերում պետությանը բնորոշ հատկանիշներ` տարածք, բնակչություն, վերահսկողության մեխանիզմներ, որոնցից կարևոր են բանակը և կայուն բյուջեն: Արդյունքում, 2014 թվականի հունիսի 29-ին Իրաքի Մոսուլ քաղաքում Աբու Բաքր ալ Բաղդադիի գլխավորած ահաբեկչական խմբավորման կողմից Իրաքի արևմուտքում գրաված տարածքներում հռչակվեց խալիֆայություն:

Հռչակման ամսաթիվը պատահական չէ, քանի որ մահմեդական աշխարհում այդ օրն սկսվում է Ռամադան սուրբ ամիսը: «Խալիֆայություն» բառը նշանակում է խալիֆի ղեկավարության ներքո գտնվող իշխանություն: Խալիֆայություն առաջին անգամ ստեղծվել է Մուհամեդ մարգարեի մահվանից հետո` յոթերորդ դարում: Իսկ «խալիֆ» բառն արաբերենից նշանակում է հետևորդ, այսինքն` Մուհամեդի հետևորդ: Խալիֆը հանդիսանում է իսլամական պետությունների գլխավոր հոգևոր և քաղաքական առաջնորդը: Նա հանդիսանում է ամբողջ աշխարհի մահմեդականների հոգևոր առաջնորդը: Նրան հաճախ անվանում են նաև Ամիր ալ-մումինին կամ հավատացյալների տիրակալ:

Իսկ ի՞նչ է քարոզում նորօրյա այս տիրակալը: Նա իր կոչերում հաճախ է նշում, որ իսլամը խաղաղության կրոն չէ, և իրենք չեն հանգստանա՝ մինչև երկրագնդի վրայից չվերացնեն կամ դարձի չբերեն անհավատներին: Բաղդադին ջիհադի կոչ է անում բոլոր մահմեդականներին և առաջարկում է ամբողջ մարդկությունը բաժանել երկու հատվածի` մոջահեդներ և հակառակորդներ` անհավատներ:

Խալիֆայության հիմնական սկզբունքներից էր հետևյալը՝ հիմնվել և ընդլայնվել: Խալիֆայությունը հիմնվեց Իրաքում և Սիրիայում գրավված տարածքների հաշվին և միտում ունի ընդլայնվելու և գրավելու ու ազդեցության գոտիներ ստեղծելու այլ տարածքներում ևս: Այսօր համամարդկային այս սպառնալիքի ազդեցության ներքո է գտնվում Իրաքի, Սիրիայի տարածքների համապատասխանաբար 40 և 50 տոկոսը, որտեղ ընդհանուր առմամբ շուրջ 5 միլիոն մարդ է ապրում: Բացի այս ամենից՝ Իսլամական պետությունը աշխարհի տարբեր մահմեդական երկրներում ունի նաև 35 վիլայեթ: Իսկ վերջերս հայտարարեց Հյուսիսային Կովկասում ազդեցության գոտի կամ վիլայեթ ստեղծելու մասին` մատնանշելով, որ  հերթը հասնելու է նաև Ադրբեջանին:

Ադրբեջանում Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեսպանն, անդրադառնալով «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական կազմակերպության մուտքին Կովկաս, նշել է. «Իսլամական պետությունը երկու հիմնական նպատակներ ունի Կովկասում: Առաջինը` Հյուսիսային Կովկասում, որտեղ անկայունություններ հրահրելով, քայլեր է ձեռնարկում` ճնշում գործադրելու ՌԴ-ի վրա` փոխելու Սիրիայի և Իրաքի նկատմամբ վերաբերմունքը: Իսկ երկրորդ նպատակը շիադավան Ադրբեջանն է, որի մասին «Իսլամական պետությունը» մեկ անգամ չէ , որ հայտարարել է»:

ԻՊ-ին հարողները վահաբիզմի հետևորդներ են և հակադրվում են իսլամի շիական ուղղությանը, ուստի պատահական չէ, որ ի տարբերություն նախորդ ծայրահեղական կազմակերպությունների, որոնք պայքար էին մղում «Մեծ շեյթանի» դեմ, այս կազմակերպությունն իր պայքարն ուղղում է նաև միևնույն հավատակից, սակայն տարբեր դավանանքի պատկանող ուղղությունների դեմ` որակելով նրանց «Փոքր շեյթան»: Ադրբեջանի բնակչության շուրջ 80 տոկոսը Իսլամի շիա ուղղության հետևորդներ են, իսկ 20-ը` սունի: Գնալով Ադրբեջանում լուրջ վտանգ է ներկայացնում սունիզմի  ծայրահեղական ուղղությունների տարածումը, որոնք էլ դառնում են դեպի Սիրիա մեկնող և «Իսլամական պետության»  շարքերում կռվող մոջահեդների հիմնական սնուցման օջախները:

Իրանի Արդեբիլ նահանգի այաթոլա Սեիդ Հասան Ամելին Ադրբեջանում գործող ծայրահեղական կազմակերպությունների մասին հերթական զեկույցում անհնագստություն է հայտնել, որ այդ պետությունում առկա Իսլամական պետություն ահաբեկչական խմբավորման ներկայությունը լուրջ սպառնալիք է իրանյան նահանգի համար:

Այսօր ստույգ տվյալներ չկան Իրաքի և Սիրիայի տարածքում կռվող Ադրբեջանի քաղաքացիների վերաբերյալ: Այս թիվը տատանվում է 100-1000-ի սահմաններում: Ադրբեջանական պաշտոնական աղբյուրները փորձում են ամեն կերպ թաքցնել կամ  նվազագույնի հասցնել  ահաբեկչության սպասարկու իրենց քաղաքացիների քանակը, սակայն ադրբեջանական ԶԼՄ-ներից մեկի հայտնած տվյալների համաձայն, միայն Սիրիայում արդեն իսկ զոհվել է 200 ադրբեջանցի:  Ընդ որում` հարկ է փաստել, որ Ադրբեջանի քաղաքացիներն ընգրկված են և մարտեր են մղում ոչ միայն Մերձավոր Արևելքում գործող ահաբեկչական կառույցների կազմում, այլ նաև մասնակցում են Պակիստանում, Աֆղանստանում ընթացող ռազմական գործողություններին: «Սրբազան պատերազմներին» մասնակցելու շարժառիթը ամենևին էլ կրոնական պարտքը չէ, այլ այն հսկայական գումարները, որոնք ստանում են ահաբեկիչ-զինյալները:

Ադրբեջանի  քաղաքացիների համար ահաբեկիչներին միանալու մի շարք դրդապատճառներ կան, որոնց թվում հարկ ենք համարում նշել երկրի սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակը, երիտասարդության շրջանում գործազրկության բարձր և կրթության չափազանց ցածր մակարդակը, ինչպես նաև ալիևյան վարչակազմի կողմից մոտալուտ պատերազմի և հաղթանակի չիրականացված խոստումը:  Պատահական չէ, որ, օրինակ,  Բաքվից  ընդամենը մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Սումգայիթ քաղաքը, որը հիմնականում բնակեցված է փախստականներով և սոցիալապես ծանր վիճակում գտնվող քաղաքացիներով,  դարձել է ահաբեկչության սնող հիմնական օջախներից:

Բայց կա նաև մեդալի մյուս երեսը:  Չնայած տարածված կարծիքին, որ ահաբեկիչների շարքերը համալրած ադրբեջանցիները կռվում են հանուն փողի, Կովկասի մահմեդականների առաջնորդ Ալահշուքյուր Փաշազադեն մեկ անգամ չէ, որ դժգոհել է` նշելով, որ իսլամական ծայրահեղականությունը տարածում է գտնում նաև մեծահարուստ ադրբեջանցիների որդիների շարքերում: Դրանք  մի քանի դեպքեր են, սակայն անհանգստություն են առաջացնում Ադրբեջանի հոգևոր ղեկավարության շրջանում:

Հատկանշանական է, որ ադրբեջանցիները հանուն փողի կռվում են ինչպես «Իսլամական պետության» շարքերում, այնպես էլ Ասադին սատարող վարձկանների թվում: «Իսլամական պետության» հովանավորության տակ գտնվողները Սիրիա են ներթափանցում Թուրքիայի, իսկ Ասադի աջակիցները` Իրանի տարածքով: Եվ  ստացվում է այնպես, որ հանուն փողի Ադրբեջանի մի շարք քաղաքացիներ մարտնչում են  հակամետ ճակատներում, ինչու՞ չէ՝ նաև միմյանց դեմ:

Մոտ կամ հեռու ապագայում պատերազմը Մերձավոր Արևելքում կվերջանա, և մոջահեդները տուն կվերադառնան, որն իսկական քաոսի կվերածի մեր հարևան պետությունը:  Փորձենք անդրադառնալ այն մարտահրավերներին, որոնք պայմանավորված կլինեն ծայրահեղականների վերադարձով։ Այդ մարտահրավերները սպառնալու են ոչ միայն Ադրբեջանին, այլև ողջ տարածաշրջանին:

Վերադառնալուն պես իսլամիստ-ծայրահեղականների թիրախը կլինեն գործող իշխանությունները, որոնց կփորձեն բերել «ճշմարիտ» դավանանքի: Իրատեսական ենք համարում իսլամական ընդդիմության ձևավորումը, որը կարող է լրացնել Ադրբեջանում  ընդդիմության վակուումը: Ադրբեջանում «իսլամական ընդդիմության» վտանգն իրական է համարում նաև Կրոնական կառույցների գծով պետկոմիտեի նախագահի նախկին տեղակալ, փորձագետ Էլչին Ասկերովը: «Չնայած ներկա դրությամբ այդ վտանգը դեռևս փոքր է, բայց ասել, թե այն բացակայում է, ճիշտ չէ: Ջիհադի համար Մերձավոր Արևելք գնացողները մի օր կվերադառնան: Նրանք պոտենցիալ վտանգի աղբյուր են Ադրբեջանում: Չի բացառվում, որ նրանք կակտիվանան քաղաքական ուղղությամբ ևս»,- կարծում է նա:

Հաշվի առնելով այս վտանգը` Ադրբեջանի կրոնական և քաղաքական ղեկավարությունը փորձում է ջիհադիստների հնարավոր  թիրախային վեկտորն ուղղել Արցախյան հակամարտության ուղղությամբ:  Մեկ անգամ չէ, որ  Կովկասի մահմեդականների առաջնորդ Ալահշուքյուր Փաշաձադեն Ադրբեջանի քաղաքացիներին կոչ է արել  չմեկնել օտար ափեր, այլ  ջիհադն իրականացնել Արցախի տարածքում: Սա Արցախյան հակամարտությանը կրոնական երանգավորում տալու ակնհայտ փորձ է, որ կարող է  բացասական հետևանքներ ունենալ ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ հենց նույն Ադրբեջանի համար:

Արցախյան հակամարտությունն ի սկզբանե չի ունեցել կրոնական ուղղվածություն, քանի որ Խորհրդային Միության աթեիզմի երկարատև ժամանակաշրջանում կրոնի ազդեցության մասին կարելի է խոսել մեծ վերապահումով:  Սկսած 1992 թվականից, Հեյդար Ալիևի ջանքերով, փորձ արվեց հիմնախնդրին հաղորդել կրոնական  բնույթ` ակնկալելով իսլամական աշխարհի ներկայացուցիչների քաղաքական, ռազմական, տնտեսական աջակցությունը: Նման քարոզչությունը պարարտ հող գտավ մի շարք իսլամադավան երկրների շրջանում: Օրինակ, Պակիստանը Արցախյան հակամարտության պատճառով ցայսօր  դիվանագիտական հարաբերություններ չի հաստատել ՀՀ-ի հետ:

Հոր քաղաքականությունը շարունակում է նաև որդի Ալիևը, ինչն է կարող է դառնալ սեփական  իշխանությունը կորցնելու պատճառներից մեկը: Արցախյան հակամարտություն ներկայացնելով որպես կրոնական հակամարտություն, Ադրբեջանը պատերազմի պոտենցիալ գոտի է ստեղծում ջիհադիստների համար, որոնց հրապարակած քարտեզում մեր տարածաշրջանը ևս ընգրկված է խալիֆայության մեջ: Մերձավոր Արևելքում որոշակի խնդիրներ լուծելուց հետո «Իսլամական պետության» գրոհայինները, Թուրքիայի տարածքը հատելով, կարող են հայտնվել Նախիջևանում, իսկ այնտեղից էլ ծավալվել դեպի Արցախ և դեպի Արևելք: Բնականաբար, մեծ վտանգ կա, որ  ֆունդամենտալիստները կարող են հարձակվել նաև Հայաստանի վրա, սակայն, դիտարկելով նրանց գործողությունների տրամաբանությունը, կարծում ենք, որ ռազմական գործողությունների առաջնային թիրախ կարող է հանդիսանալ Ադրբեջանը, որը ռեսուրսապահովվածությամբ կբավարարի ֆունդամենտալիստների ախորժակը:

Որքան էլ «Իսլամական պետության» ներկայցուցիչները հռչակում են   ջիհադի մասին, այնուամենայնիվ՝  նրանք պատերազմում են հատկապես այն վայրերում, որտեղ կան ածխաջրածնային հարուստ ռեսուրսներ և գումարային ինքնաբավության հնարավորություն: Բացի այդ, նրանց գաղափարախոսության մեջ առանացքային դեր ունի «փոքր շեյթանի» կամ շիաների դեմ պայքարը,  ուստի Ադրբեջանի այս քաղաքականության սուրն առաջնային վտանգ է ներկայացնում հենց իր համար: Սա նշանակում է նաև, որ Ադրբեջանի իշխանությունների անհեռատեսությունը վտանգի տակ է դնում նաև ամբողջ տարածաշրջանի անվտանգությունը: Իսլամիստ ծայրահեղականների մուտքը տարածաշրջան կարող է աղետալի հետևանքներ ունենալ ոչ միայն հարավկովկասյան հանրապետությունների, այլ նաև Իրանի համար, որը ևս ֆունդամենտալիստների հեռահար թիրախում է գտնվում:

Գիտակցելով ստեղծված իրավիճակի լրջությունը` կարևոր է, որ այս ոլորտում Հայաստանն ու Իրանը խորացնեն համագործակցությունը: Արցախյան պատերազմի տարիներին Իրանը կարևորագույն դերակատարություն ունեցավ Իսլամական Համաժողով կազմակերպության շրջանակներում արցախյան հակամարտությանը  կրոնական երանգավորում տալուց խուսափելու հարցում: Հարկ է, որ Հայաստանը, օգտագործելով Իրանի հետ  ավանդական բարեկամական կապերը և իսլամական աշխարհում ունեցած նրա կշիռը, հենց մահմեդական երկրներում բարձրացնի իրազեկությունը և սանձազերծի հակամարտությանը կրոնական բնույթ տալու Ադրբեջանի ջանքերը: Եթե Իսլամական պետությունը հասնի մեր տարածաշրջան, ապա այդ պարագայում արդեն առկա հակամարտությունները երկրորդական բնույթ կկրեն, և տարածաշրջանի երկրների ստիպված կլինեն միասնաբար պայքարել կործանարար չարիքի դեմ:

Հաշվի առնելով վերահաս վտանգի առկայությունը` կարևոր է նաև խնդիրն ընգրկել հայ-ադրբեջանական բարձրաստիճան բանակցությունների օրակարգ  և փորձել կանխարգելիչ սցենարներ մշակել: Ահաբեկչությանը դիմագրավելոււ վտանգը կարող է դառնալ այն ազդակը, որից էլ,  հնարավոր է, սկսվի հայ-ադրբեջանական համագործակցությունը:

Թեգեր ԱդրբեջանԱրցախԻԼԻՊԻՊԻսլամական պետություն

Նմանատիպ  նյութեր

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

December 2023

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող Ղարաբաղյան հակամարտության շրջանակներում Ռուսաստանի դերը և ռուս խաղաղապահ առաքելության լիակատար ձախողումը Սոսի Թաթիկյանի հոդվածի հիմնական...

Կարդալ ավելին

Գերմանիան պետք է կարևոր դեր խաղա Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների հարցում․ Շտեֆան Մայստեր

November 2023

Ինչո՞ւ է Գերմանիան ակտիվացել Հարավային Կովկասում, մասնավորապես, հայ-ադրբեջանական գործընթացում, ի՞նչ հեռանկարներ ունի հայ-գերմանական պաշտպանական համագործակցությունը և ինչպե՞ս Գերմանիան կարող է...

Կարդալ ավելին
Հայաստան-Թուրքիա կարգավորման գործընթացն ու մայիսյան ընտրությունները Թուրքիայում

Ինչո՞ւ են Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածները ձգտում ստանալ փախստականի կարգավիճակ

October 2023

Սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից զատ, Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձինք բախվում են իրավական տարաբնույթ խնդիրների։ Նրանց մի մասը որպես լուծում տեսնում է իրենց...

Կարդալ ավելին
Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

October 2023

Միքայել Զոլյան Մի քանի ամիս առաջ տեքստ էի գրում Մերձավոր Արևելքի հակամարտության մասին մի հեռուստահաղորդման համար, որը պետք է հայ...

Կարդալ ավելին

Մեր մասին

Հանդես` մտածող և ոչ անտարբեր մարդկանց համար

Պարբերականներ

  • 2024-ին ընդառաջ. Արցախն առանց հայերի, խաղաղության ու իրավունքների վերականգնման հույսեր
  • Հայաստանի Հանրապետության եռամիասնական գերխնդիրը 2024 թվականին
  • Հայաստանն ու Ադրբեջանը 2024 թ. նախաշեմին. խաղաղությու՞ն, թե՞ նոր պատերազմ

Հետադարձ կապ

+374-479-42693

[email protected]

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.

  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.