Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները

Արցախում զրո վերջնարդյունքով յուրաքանչյուր խաղ նոր պատերազմի դուռ է բացում

hghazaryan
January 2021


Թաթուլ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Լրագրող
                                               Երևան                                                

Արցախում զրո վերջնարդյունքով (zero-sum game) յուրաքանչյուր խաղ նոր պատերազմի դուռ է բացում հերթական հայ-ադրբեջանական արյունահեղության, էթնիկ զտումների, փախստականների ալիքի և ավերածությունների համար: Արցախը հայերի և ադրբեջանցիների միջև կռվախնձոր է դարձել 1918-ի կեսերին, երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը հռչակեցին իրենց անկախությունը: Այդ ժամանակից ի վեր հակամարտությունը երբեք չի լուծվել փոխզիջումով. կողմերից մեկը հաղթել է, մյուսը՝ պարտվել, ստեղծվել է նոր ստատուս-քվո, և հաղթող կողմին թվացել է, որ հարցը լուծել է:

Հայերի և ադրբեջանցիների միջև չորս պատերազմ է տեղի ունեցել, որին զոհ է գնացել մինչև 100 հազար մարդ: 1905-1906 թվականներին հայ-թաթարական բախումներ բռնկվեցին Բաքվում, Շուշիում, Նախիջևանում և Երևանում, ինչպես նաև Անդրկովկասի գրեթե բոլոր վայրերում, որտեղ համատեղ բնակվում էին հայեր և մահմեդականներ: Հայ-ադրբեջանական պատերազմներից միակը 1905-1906 թթ. բախումներն էին, որոնք Ղարաբաղի պատկանելության համար չէին և չունեին տարածքային պահանջների աստառ: Այդ ժամանակ Արցախը Ռոմանովների Ռուսաստանի Ելիզավետպոլի նահանգի մաս էր կազմում:

Հայ-թաթարական բախումներին, ըստ տարբեր հաշվարկների, զոհ է գնացել մինչև 10 հազար մարդ: Բաքվում և Նախիջանում ավելի շատ տուժել են հայերը, Շուշիում ու Երևանում՝ հիմնականում թաթարները:

Մյուս երեք պատերազմները եղել են Արցախին տիրելու համար:

Հայ-ադրբեջանական երկրորդ պատերազմը ընդգրկեց 1918-1920 թվականները: Բրիտանացիները, որոնք այս ժամանակաշրջանում գերտերություն էին նաև Անդրկովկասում, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տարածքային վիճելի հարցերը փոխանակման ճանապարհով կարգավորելու առաջարկ արեցին կողմերին: Բրիտանացիները ոչ միայն տարածքների, այլև մարդկանց փոխանակում էին առաջարկում: Նրանք Հայաստանին առաջարկում էին հրաժարվել Արցախից, բոլոր արցախցիներին բնակեցնել Արարատյան դաշտավայրում, իսկ այստեղ բնակվող բոլոր թաթարներին, իմա՝ ադրբեջացիներին, տեղափոխել և բնակեցնել Արցախում:

1918-1920 թթ․ Ադրբեջանը հավակնություններ ուներ Արցախի, Զանգեզուրի, Նախիջևանի, ինչպես նաև Կարսի նկատմամբ: Առաջին Հանրապետության շրջանում նրանք ստեղծել էին տեղական խորհուրդներ՝ շուրաներ, և հրաժարվում էին ենթարկվել կենտրոնական իշխանություններին: Ամենաըմբոստը Զանգիբասարի, այսօր՝ Մասիս, և Վեդիբասարի՝ Վեդիի շրջաններն էին:

Արցախը 1920 թվականի մայիսին, ըստ էության, անցավ խորհրդայնացված Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, իսկ 1921-ի ամռանը, արդեն բոլշևիկների քաղաքականության արդյունքում, որպես ԼՂԻՄ, Խորհրդային Ադրբեջանի մաս կազմեց:

1918-1920 թվականներին Անդրկովկասի բազմաթիվ վայրերում տեղի ունեցան հայ-ադրբեջանական բախումներ ու ջարդեր, որոնցից հատկապես չորսը կրում էին զանգվածային և համակարգված բնույթ: 1918թ գարնանը, նախքան Հայաստանի և Ադրբեջանի անկախության հռչակումը, Բաքվում տեղի ունեցած բախումներին հիմնականում զոհ գնացին մահմեդականներ: Բաքվի Սովետի և նրա առաջնորդ Ստեփան Շահումյանի տվյալներով, զոհվել է մոտ 3000 մահմեդական: Ադրբեջանական տվյալներով՝ զոհերի թիվը 9000-ից ավելի էր:

1918-ի սեպտեմբերի կեսերին, երբ թուրք-ադրբեջանական ուժերը Ստեփան Շահումյանից և նրան աջակցող հայկական ուժերից գրավեցին Բաքուն և այն հռչակեցին Ադրբեջանի մայրաքաղաք (մինչ այդ Ելիզավետպոլն էր՝ Գյանջա-Գանձակը), հայկական կոտորածին զոհ գնաց, համաձայն Բաքվի Հայոց ազգային խորհրդի, շուրջ 10 հազար հայ:

1919-ի դեկտեմբերին հայկական ջարդեր իրականացվեցին Նախիջևանի Ագուլիս և հարևան բնակավայրերում: Մինչև հազար և ավելի հայեր կոտորվեցին: Այդ ողբերգական դեպքերի նկարագրությունն է տեղ գտել Աքրամ Այլիսլիի «Քարե երազներ» վեպ-ռեքվիեմում:

1920 թվականի մարտին հայկական ջարդեր տեղի ունեցան Շուշիում: Հազարավոր հայեր սրի քաշվեցին, հայկական թաղամասերը ամբողջովին ավերվեցին և հայ կյանքը բերդաքաղաքում մարեց մինչև 1992-ի մայիս:

1918-1920 թվականներին էթնիկ զտումներով հայ-ադրբեջանական ջարդեր են տեղի ունեցել Ադրբեջանի ու Հայաստանի բազմաթիվ վայրերում: Հստակ դժվար է ասել, թե որքան մարդ է զոհվել այդ տարիներին: Վերոնշյալ չորս խոշոր ջարդերին զոհ գնացածների նվազագույն թիվը կազմում է մինչև 30 հազար մարդ:

Հայ ժողովուրդը լուռ, երբեմն՝ բարձրաձայն, ինչքանով դա թույլ էր տալիս խորհրդային տոտալիտար համակարգը, առաջ էր քաշում Ղարաբաղի խնդիրը: Գորբաչովի վերակառուցումն ու հրապարակայնությունը հնարավորություն տվեցին Ղարաբաղի պայքարը դուրս բերել հրապարակ:

Ադրբեջանցիներին թվում էր, թե 1921-1923 թվականներին ԼՂԻՄ-ի ձևավորումով հարցը լուծվել է: Հայերը համարում էին, որ դա արդար լուծում չէ և սպասում էին հարմար պահի ու հնարավորության: 1988-ին բռնկված Շարժումը երեք տարի անց վերաճեց զինված հակամարտության, շուրջ 1000 օր տևած պատերազմի արդյունքում հայերի վերահսկողության տակ անցավ ոչ միայն ԼՂԻՄ-ն ամբողջապես, այլ հարակից յոթ շրջան, որոնցից երկուսը՝ մասնակի: 1994 թ. մայիսին Ռուսաստանի միջնորդությամբ հաստատվեց անժամկետ զինադադար: Դա զրո վերջնարդյունքով խաղ էր: 1991-1994 թվականներին հայերը տվեցին մինչև 6 հազար, ադրբեջանցիները՝ մինչև 12 հազար զոհ: Եվս մի քանի հազար զոհեր արձանագրվեցին 1994-ի մայիսյան զինադադարից մինչև 2020-ի սեպտեմբեր՝ «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» իրավիճակի 26 տարիներին:

Այժմ էլ հայերին էր թվում, թե ղարաբաղյան հարցը լուծված է: Մինչդեռ ադրբեջանցիները համոզված էին, որ 1994-ի մայիսյան վերջնարդյունքը արդար չէ: Նրանք սպասում էին հարմար պահի ու հնարավորության, բայց ձեռքները ծալած չէին նստել: Զինվում էին, այդ թվում՝ տեխնոլոգիապես, հայատյացությունը բարձրացրել էին պետական քաղաքականության մակարդակի, երկրի ներսում ձևավորել էին հրեշ հայի կերպար, որին պետք է վերացնել: Ավելի քան 26 տարի անց Ադրբեջանը Թուրքիայի և ջիհադիստ վարձկանների գործուն մասնակցությամբ սկսեց հարձակում և 44 օրերի ընթացքում հետ բերեց 1000 օրերի ընթացքում կորցրած տարածքների շուրջ երեք քառորդը:

Այսօր արդեն հայերն են պարտվածի ու կորցնողի ողբերգական դերում: Կողմերը տվեցին մինչև 10 հազար զոհ, առնվազն մեկուկես տասնյակ հազար մարդ խեղվել է: 2000 և 2001 թվականներին ծնված մի ողջ սերունդ ուղարկվեց մահվան դուռ: Երեսուն տարիների ընթացքում կառուցածի մեծ հատված ավերվեց և կամ անցավ Ադրբեջանին:

Այսօր հայերը տեսնում են, որ 44-օրյա պատերազմի արդյունքում ստեղծված իրավիճակը, եռակողմ հայտարարությունները միակողմանի են և բխում են Ադրբեջանի ու միջնորդ Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերից, իսկ Հայաստանի/Արցախի շահերը ոտնատակ են:

Հայ ժողովուրդն այսօր կոտրված մեջքով է ու կոտրված սրտով, բայց կանցնեն տարիներ, կստեղծվի նոր վիճակ և առաջին իսկ հնարավորության դեպքում նրանք կփորձեն վերականգնել պատմական արդարությունը, ինչպես փորձել են անել 1918-1920-ին և ապա 1988-ին՝ 70-ամյա լռությունից հետո:

Արցախում որևէ լուծում, մեծ հաշվով, չի բավարարելու կողմերին: Բայց գոնե պետք է ունենալ այնպիսի վիճակ, երբ չափավոր հայերն ու ադրբեջանցիները իրենց մեջ ընդունեն, որ այդ նոր լուծումն արդարացի է, իրատեսական և համապատասխանում է երկրի կարողություններին ու շահերին:

Կլինի՞ արդյոք հինգերորդ հայ-ադրբեջանական պատերազմը, ե՞րբ, և այս անգամ կողմերից ո՞ր մեկի կատարյալ հաղթանակով կամ պարտությամբ կավարտվի այն:

Քանի դեռ չկա արդարացի լուծում և երկու ժողովուրդների արյունալի հակամարտություններն ավարտվում են զրո վերջնարդյունքով, նոր պատերազմը թվում է անխուսափելի:

Արժանապատիվ փոխզիջումների վրա հիմնված կարգավորումն է, որ կարող է երկարատև խաղաղության ու համագործակցության արահետ բացել: Այլապես, պատերազմի դուռը միշտ բաց է մնալու, և հայերն ու ադրբեջանցիները ապրելու են նոր պատերազմի սպառնալիքի տակ:

Թաթուլ Հակոբյանը Սիվիլնեթի լրագրող է և Հայկական ուսումնասիրությունների ԱՆԻ կենտրոնի համակարգող: Նա հեղինակն է «Արցախյան օրագիր. Կանաչ եւ սև» և «Հայացք Արարատից. Հայերը և թուրքերը» գրքերի: Փետրվարին լույս կտեսնի հեղինակի «44-օրյա աղետ. Լրագրողի օրագրից» հատորը:

Նմանատիպ  նյութեր

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

December 2023

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող Ղարաբաղյան հակամարտության շրջանակներում Ռուսաստանի դերը և ռուս խաղաղապահ առաքելության լիակատար ձախողումը Սոսի Թաթիկյանի հոդվածի հիմնական...

Կարդալ ավելին

Գերմանիան պետք է կարևոր դեր խաղա Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների հարցում․ Շտեֆան Մայստեր

November 2023

Ինչո՞ւ է Գերմանիան ակտիվացել Հարավային Կովկասում, մասնավորապես, հայ-ադրբեջանական գործընթացում, ի՞նչ հեռանկարներ ունի հայ-գերմանական պաշտպանական համագործակցությունը և ինչպե՞ս Գերմանիան կարող է...

Կարդալ ավելին
Հայաստան-Թուրքիա կարգավորման գործընթացն ու մայիսյան ընտրությունները Թուրքիայում

Ինչո՞ւ են Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածները ձգտում ստանալ փախստականի կարգավիճակ

October 2023

Սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից զատ, Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձինք բախվում են իրավական տարաբնույթ խնդիրների։ Նրանց մի մասը որպես լուծում տեսնում է իրենց...

Կարդալ ավելին
Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

October 2023

Միքայել Զոլյան Մի քանի ամիս առաջ տեքստ էի գրում Մերձավոր Արևելքի հակամարտության մասին մի հեռուստահաղորդման համար, որը պետք է հայ...

Կարդալ ավելին

Մեր մասին

Հանդես` մտածող և ոչ անտարբեր մարդկանց համար

Պարբերականներ

  • 2024-ին ընդառաջ. Արցախն առանց հայերի, խաղաղության ու իրավունքների վերականգնման հույսեր
  • Հայաստանի Հանրապետության եռամիասնական գերխնդիրը 2024 թվականին
  • Հայաստանն ու Ադրբեջանը 2024 թ. նախաշեմին. խաղաղությու՞ն, թե՞ նոր պատերազմ

Հետադարձ կապ

+374-479-42693

[email protected]

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.

  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.