Էնն ԷՓԼԲԱՈՒՄ (Ann Applebaum)
Նորագույն պատմության ամերիկյան բոլոր նախագահներն էլ պատճառներ ունեին դիկտատորների հետ հանդիպելու համար։ Ֆրանկլին Ռուզվելտը Յալթայի համաժողովում Եվրոպան կիսեց Իոսիֆ Ստալինի հետ։ Ռիչարդ Նիքսոնը Պեկին մեկնեց, որպեսզի հանդիպի Մաոյին։ Ռոնալդ Ռեյգանը Սպիտակ տանն ընդունել է Ֆիլիպինների նախագահ Ֆերդինանդ Մարկոսին (Ferdinand Marcos) և նրա կնոջը։ Ամերիկյան շատ նախագահներ հանդիպել են Սաուդյան Արաբիայի էմիրների հետ՝ Վաշինգտոնում կամ Էր-Րիյադում։Փոխկապերն անխուսափելի են, ինչպես և երբեմն՝ գործարքները, որոնք հաճախ որակվում են որպես ցավալի, բայց անհրաժեշտ զոհեր՝ հանուն հանուրի բարօրության։ Սառը պատերազմի տարիներին ԱՄՆ-ն հաճախ սատարել է դաժան ավտորիտար վարչակարգերի՝ ոչ նվազ դաժան կոմունիստական վարչակարգերի դեմ դրանց պայքարում։ Նման վարքի պատճառների մասին լավագույնս արտահայտվել է Ջին Քիրքպատրիկը (Jeane Kirkpatrick), ով հայտարարել է, թե ավտորատարիզմը փոխել հնարավոր է, իսկ ահա կոմունիզմը՝ ոչ, որովհետև դրա տոտալիտար նկրտումները սպանում են կոմերցիան, կրոնը, քաղաքացիական հասարակությունը և շատ այլ բաներ։
Պարզվեց, որ նրա տեսակետը սխալական էր. 70 տարի անց կոմունիզմը փլուզվեց, և քաղաքականության առումով այն հանգեցրեց տխուր արդյունքների (հիշեք Վիետնամը)։ Սակայն նույնիստ այն հանդիպումները, որոնք այսօր ամենաամոթալին են թվում, այն ժամանակ եղել են ավելի լայն ռազմավարության մի մասը։ Երբ Ռեյգանն, օրինակ, 1982-ին իր մոտ ընդունեց Ֆերդինանդ Մարկոսին, նա ձգտում էր խոսել ամերիկա-ֆիլիպինյան բարեկամության պատմության մասին, որը «խարսխված էր ընդհանուր պատմության և իդեալների վրա»։ Ռեյգանը նաև բարձր է գնահատել Ֆիլիպինների սահմանադրությունը, որում իրենց մարմնավորումն են գտել “անկախությունը, ազատությունը, ժողովրդավարությունը, արդարությունն ու հավասարությունը”։
Բայց եթե անդրադառնալու լինենք նախագահ Դոնալդ Թրամպին և դիկտատորների հասցեին նրա հաճախակի և ընդգծված դրական մեկնաբանություններին, ապա այդ ամենի տակ ոչ մի հստակ ծրագիր չի նկատվի։ Իրենց ընդդիմախոսներին կտտանքների ենթարկող և սպանող մարդկանց նկատմամբ նրա հիացական վերաբերմունքում չկա ոչ մի պատմական կամ բարոյական նրբերանգ, ոչ մի առնչություն տեսական իդեալներին։ Օրինակ, կարելի է համեմատել 1982 թվականին Ռեյգանի արտահայտությունները Թրամպի այն հայտարարությունների հետ, որոնք նա արել է մի քանի շաբաթ առաջ, երբ Վաշիգտոնում ընդունում էր Եգիպտոսի դաժան դիկտատոր Աբդել Ֆաթթահ ալ-Սիսիին (Abdel Fatah al-Sissi)։ «Ես ուզում եմ, որպեսզի բոլորն էլ իմանան՝ եթե կան, իհարկե, որոշ կասկածներ. մենք ամենաեռանդուն կերպով աջակցում ենք Սիսիին,- հայտարարել է Թրամպը։ – Նա ֆանտաստիկ աշխատանք է կատարել ծայրահեղ բարդ իրավիճակում»։
Սիսին տասնյակ հազարավոր մարդկանց է ձերբակալել, որոնցից շատերը կտտանքների են ենթարկվել և բանտում են հայտնվել կատարած «հանցագործությունների» համար, ասել է թե՝ անկախ բարեգործական կազմակերպությունների ու հիմնադրամների հետ համագործակցության համար։
Նրա դաժանությունն այնքան աղաղակող է, որ, ինչպես ինքս եմ լսել, նրա բանտերը հաճախ անվանում են «ապագա իսլամիստ մոլեռանդներ արտադրող ֆաբրիկա»։ Սեփական ժողովրդի դեմ նրա հայտարարած պատերազմն ուժեղացնելու է անկայունությունը տարածաշրջանում։ Այդուհանդերձ, Թրամպի հռետորությունը ուներ ոչ միայն դրական, այլև անձնական բնույթ։ Թրամպը հայտարարել է, որ Եգիպտոսի նախագահը «իր մտերիմներից է առաջին իսկ հանդիպումից»։
Սիսիի համար այս հանդիպումն անչափ կարևոր էր, քանի որ այն նպաստել է երկրում նրա իշխանության համախմբմանը, նրա դաժանությունների արդարացմանը և դիրքերի ամրապնդմանը։
Թրամպը նաև զանգել է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին (Recep Tayyip Erdogan), որպեսզի նրան շնորհավորի հաղթանակի (ամենայն հավանականությամբ՝ ոչ այնքան ազնիվ) առթիվ այն հանրաքվեում, որի շնորհիվ նա դիկտատորական լիազորություններ է ստացել։ Թրամպը նաև Սպիտակ տուն է հրավիրել Ռոդրիգո Դուտերտեին (Rodrigo Duterte), Ֆիլիպինների նախագահին, ով ոստիկանությանը հրամայել է առանց դատի ու քննության գնդակահարել թմրանյութերի տարածման մեջ կասկածվող հազարավոր մարդկանց։ Վերաբերմունքը նույնն է։ «Գիտե՞ք, նա մեծ հեղինակություն ունի Ֆիլիպիններում,- ասել է Թրամպը։- Նա շատ բարձր վարկանիշ ունի Ֆիլիպիններում»։
Այս շռայլ գովասանքներից ոչ մեկի ետևում հստակ ռազմավարություն չկա։ Որոշ դեպքերում էլ նման հռետորությունը կարող է նպաստել նախագահի գործնական շահերի առաջմղմանը։ Թրամպը ներդրումներ ունի Ֆիլիպիններում և Թուրքիայում, այդ ներդրումները եկամուտներ են ապահովում, ինչի մասին ոչ ոք չգիտի։ Դուտերտեն էլ Մանիլայում Թրամպի բիզնես-գործընկերոջը արդեն իսկ նշանակել է ԱՄՆ հատուկ պատվիրակի պաշտոնում։ Ավելին, ոչ մի հիմք չկա պնդելու, թե նման ուղեգիծը խորը դիվանագիտական նպատակներ ունի կամ էլ հանդիսանում է խելացի խաղի մի մասը։ Ընդհակառակը, այն բացահայտ հիացմունքը, որ Թրամպն ունի այնպիսի տարակուսելի ու դաժան առաջնորդների նկատմամբ, ինչպիսին է Կիմ Չեն Ընը (Kim Jong Un), որին Թրամպը «խորամանկ» է անվանել, հավելելով, թե«շոյված» կլինի նրա հետ հանդիպմամբ, լիովին համապատասխանում է նրա մոտ արմատակալած պրակտիկային։ Նախկինում նա գիտակցաբար աշխատում էր կոռումպացված և անազնիվ գործընկերների հետ, օրինակ՝ նա որոշել էր գործնական հարաբերություններ ստեղծել Իրանի Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի դաշնակիցների հետ՝ Ադրբեջանում մի շքեղ, բայց անհասկանալի պատճառներով չօգտագործվող շենքի կառուցման հարցում։ Հիմա էլ է նա նույն կերպ վարվում։
Քանի որ Թրամպն ամեն օր հսկայական քանակությամբ վրդովեցուցիչ հայտարարություններ է անում, ապա դժվար է նկատել, թե որքան աղետալի է լինելու պարադիգմի ընթացիկ փոփոխությունը և թե որքան լուրջ են լինելու հետևանքները տեղերում։ 70 տարիներ ի վեր ԱՄՆ-ն օգնել է խաղաղություն պահպանել՝ ժողովրդավարության նկատմամբ ընդհանուր հավատի հիման վրա ձևավորված դաշինքների համակարգի վրա։ Նույն այդ ժամանակահատվածում ԱՄՆ նախագահներն այդ դաշինքներին աջակցել են ինչպես խոսքով, այնպես էլ տնտեսական ու ռազմական միջոցներով։ Եւ ԱՄՆ-ն օգուտ է ստացել նման սատարումից։ Իսկ հիմա, երբ ԱՄՆ նախագահն այլևս տարբերություն չի դնում դիկտատորների ու դեմոկրատների միջև, կարելի է սպասել, որ առաջինները կամրապնդեն իրենց դիրքերը և ավելի ագրեսիվ քաղաքականություն կվարեն։ Ընդսմին, ժողովրդավարական դաշինքները կթուլանան, ինչպես և խաղաղությունն ու բարգավաճումը։
Հարկ է ակնկալել, որ մարդիկ բարոյական առաջնորդություն են որոնելու այլ վայրերում։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ արևմտյան մի քաղաքական առաջնորդ հրապարակայնորեն նրան կոչ արեց դադարեցնել կրոնական հիմքով մարդկանց հետապնդումները և ռուսաստանյան բանտերում ոչ ավանդական սեռական կողմնորոշում ունեցող մարդկանց կտտանքները։ Հենց այսպիսի հռետորություն ենք մենք սովոր լսելու «ազատ աշխարհի առաջնորդի» շուրթերից։ Բայց հիմա մենք դա լսելու ենք միայն Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի (Angela Merkel) շուրթերից։
