Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները
Аналитикон
Արդյունք չի գտնվել
Դիտել բոլոր արդյունքները

Լեռնային Ղարաբաղը Մոսկվայի վերջին սառեցված հակամարտությունն է

hghazaryan
May 2021
Ռուս խաղաղապահներն արմատապես վերափոխել են տարածաշրջանը
 Dadivank monastery. Nov. 18, 2020.  KAREN MINASYAN/AFP VIA GETTY IMAGES

Թոմ ՄԱՏՉ (Tom Mutch)

Ադրբեջանի Քելբաջարի շրջանում գտնվող հայկական չքնաղ Դադիվանքը կարելի է անվանել աշխարհի ամենաանառիկ տաճարը: Նրա հինավուրց պատերի վրա կարելի է տեսնել  գնդակների հետքեր, պատուհանները ծածկված են ավազի պարկերով, իսկ շինության ներսը վերածվել է զորանոցի: Ընդամենը վեց ամիս առաջ հայ ուխտավորները կարող էին այստեղ ազատ ու խաղաղ աղոթել: Մեր օրերում այնտեղ կարելի է հասնել միայն ռուս զինվորականների ուղեկցությամբ, ովքեր ամիսը երկու անգամ վանք են մեկնում Ստեփանակերտից՝ ինքնահռչակ Արցախի հայկական հանրապետության մայրաքաղաքից: Այս անջատողական հայկական շրջանը  զբաղեցնում է Լեռնային Ղարաբաղի երկու երրորդը: 12-րդ դարի այս վանքի ճակատագիրը  հայկական մշակութային ժառանգության շուրջ բուռն բանավեճերի թեմա է դարձել , քանի որ այն վերջերս  անցել է Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո:

Երբ կիրակնօրյա պատարագից հետո կանգնած էինք Դադիվանքի բակում, իմ հայ ուղեկցորդ Նարիկը ցույց տվեց ջրի  հին աշտարակի մնացորդները, որոնք մեր վերևում գտնվող բլրի վրա էին: «Այնտեղ  ադրբեջանական պահակակետ կա»,- ասաց նա մի փոքր թատերականորեն: «Զգույշ, նրանք հավանաբար արդեն զենքերը ուղղում են դեպի  մեզ»:

Երբ մտնում եք քաղաք Ստեփանակերտ, Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը գովազդային վահանակից նայում է ձեզ քարացած դեմքով: Գովազդային վահանակում գրված է «Տարվա մարդ», իսկ տեղացիները դրան բավականին լուրջ են վերաբերվում: Չգիտես ինչու, Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ հայերը Մոսկվան համարում են իրենց վերջին պաշտպանը: Ռուսաստանն իր հերթին ավելի ու ավելի է մեկուսացնում և վերահսկում այս ինքնահռչակ պետությունը ՝ Հայաստանը դարձնելով ավելի ու ավելի անզոր իր իսկ սեփական տարածաշրջանում:

Երկար տարիներ ձգվող այս հակամարտությունն անցյալ տարվա սեպտեմբերին վերաճեց պատերազմի, որն իսկական աղետ էր Հայաստանի համար: Երևանը ոչ միայն մարդկային մեծ կորուստներ ունեցավ (երկու կողմից զոհվեց 8000 զինծառայող), այլև կորցրեց Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի մեկ երրորդը: Հայերը ստիպված էին հրաժարվել Ադրբեջանի յոթ շրջաններից, որոնք նրանք վերահսկում էին 1990-ականների սկզբից, երբ ավարտվեց առաջին պատերազմը: Ռուսաստանի միջնորդությամբ ձեռք բերված հրադադարը վերջ դրեց ռազմական գործողություններին, մարդիկ դադարեցին իրար սպանել: Բայց ահա, թե ինչ է տեղի ունեցել. խաղաղության պայմաններում նոր շփման գիծ ժամանեց մոտ 2000 զինծառայող` ռուս խաղաղապահների զորախումբ:

Արդյունքում, Հայաստանի ենթադրյալ դաշնակիցը՝ Ռուսաստանը, դարձավ տարածաշրջանային գերտերություն, որն առավելագույն օգուտներ ունեցավ Լեռնային Ղարաբաղի 2020 թվականի պատերազմից: Այսօր ռուսական զորքերը Խորհրդային Միության փլուզումից ի վեր առաջին անգամ վերադարձել են անկլավ և այնտեղ տեղակայվել: Շատ հավանական է, որ հենց նրանցն է  այժմ վերջին խոսքը տարածաշրջանի քաղաքական խնդիրները լուծելու հարցում: Այդ պատճառով Լեռնային Ղարաբաղի մինի-պետությունը գնալով ավելի է մեկուսանում: Փետրվարից օտարերկրացիների համար, բացառությամբ ռուսների, Լեռնային Ղարաբաղ հասնելը գրեթե անհնար է դարձել: Իշխանությունների կողմից մերժվել են գրեթե բոլոր օտարերկրյա լրատվամիջոցներն ու  հումանիտար կազմակերպությունները, որոնք փորձում են մուտք գործել տարածաշրջան:

«Առավոտ» հայկական թերթի ստացած և հրապարակած փաստաթղթում նշված է շուրջ 80 կազմակերպություն, որոնց արգելվել է մուտք գործել Լեռնային Ղարաբաղ: Դրանք ներառում են` «Բժիշկներ առանց սահմանների» կազմակերպությունը, «Միջազգային ճգնաժամային խումբը» և նույնիսկ ականազերծող «Halo Trust» կազմակերպությունը, որը հակամարտությունից առաջ և դրա ընթացքում մեծ հարգանք է վայելում տեղի բնակչության շրջանում:

Մերժվել է նաև BBC-ի, Radio France-ի և շատ այլ անկախ լրագրողների հավատարմագրումը: Ֆոտոլրագրող Կիրան Ռիդլին նույնիսկ մուտքի թույլտվություն է ստացել Արցախի իշխանություններից, բայց ռուս զինվորները թույլ չեն տվել անցնել Ղարաբաղի սահմանը: Նրան ասել են, որ այժմ այդ վայրերը թույլատրվում է մուտք գործել միայն Ռուսաստանի և Հայաստանի քաղաքացիներին:

Ենթակայության համակարգը Լեռնային Ղարաբաղում միտումնավոր ոչ թափանցիկ են դարձրել: Ռուս խաղաղապահների հրամանատար, գեներալ-լեյտենանտ Ռուստամ Մուրադովը հաճախ է հանդիպում Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների հետ՝ լսելով նրանց հայտարարություններն առ այն, թե ինչպես և ինչ պետք է լինի այս քվազի-պետությունում: Բայց քանի որ հայկական զորքերը ստիպված էին լքել այս շրջանը, իսկ ադրբեջանցիները հիմնականում մնում են շփման գծի այն կողմում, պարզվում է, որ  Ռուսաստանն է, որ այժմ լիակատար ռազմական վերահսկողություն է իրականացնում Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ:

Կենտրոնական Ասիայի «Լրագրողներ առանց սահմանների» լրագրողական կազմակերպության տարածաշրջանային տնօրեն Ժաննա Քավելիեն ասում է, որ նման սահմանափակումները Լեռնային Ղարաբաղը  դարձնում են տեղեկատվական «սև խոռոչ» և ռուս խաղաղապահներին կոչ է անում թույլ տալ համաշխարհային լրատվամիջոցներին գնալ այնտեղ: Նախկինում իրավիճակը բոլորովին այլ էր: Երբ Լեռնային Ղարաբաղը գտնվում էր Հայաստանի վերահսկողության տակ, արտասահմանյան քաղաքական շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունների աշխատողները, արևմտյան լրագրողները և նույնիսկ զբոսաշրջիկները կարող էին տարածաշրջան գալ գրեթե ազատ:

Մարտին Արցախի Հանրապետության խորհրդարանը որոշեց ռուսերենը դարձնել պաշտոնական լեզուներից մեկը, իսկ Երևանի և Մոսկվայի իշխանությունները առաջարկեցին տարածաշրջանի բնակչությանը տրամադրել ռուսական անձնագրեր: Լեռնային Ղարաբաղի համար սա բոլորովին նոր իրավիճակ է, բայց այսպես են զարգացել իրադարձությունները սառեցված հակամարտությունների այլ գոտիներում ևս, որտեղ Ռուսաստանը մեծացրել է  իր ազդեցությունը:

Արևելյան Եվրոպայում և Կովկասում Ռուսաստանն օգտագործում է իր խաղաղապահներին տարածաշրջանային հակառակորդներին ճնշելու համար, ինչպես նաև տեղական բնակչությանն առաջարկում է Ռուսաստանի քաղաքացիություն: Անջատվելով Վրաստանից և Մոսկվայի կողմից ճանաչվելով որպես անկախ պետություն՝ Հարավային Օսիան այժմ վերահսկվում է ռուս խաղաղապահների կողմից: Արտասահմանցիների համար չափազանց դժվար է մուտք գործել այս տարածք, որը աշխարհաքաղաքականորեն ամբողջովին կախված է Մոսկվայից: Մինչդեռ Ուկրաինայում Ռուսաստանը պահանջում է, որ իր խաղաղապահները վերահսկեն երկրի արևելքում գտնվող Դոնբասի սահմանները, ինչը դարձել է կայուն հրադադարի հիմնական խոչընդոտներից մեկը:

1990-ականներից ի վեր ռուս խաղաղապահները պահպանում էին սառեցված հակամարտությունների ևս երկու գոտիներ ՝ վրացական Աբխազիայում և Մոլդովայի Մերձդնեստրում: Այս տարածքները նույնկերպ մեկուսացված են մնում, չնայած այնտեղ հասնելը մի փոքր ավելի հեշտ է, քան Հարավային Օսիա և Դոնբաս հասնելը: 2018-ին ուկրաինացի մի բարձրաստիճան գեներալ ինձ ասաց, որ Ռուսաստանը 2014-ին Մերձդնեստրում իր խաղաղապահներին լիարժեք պատրաստության վիճակի էր բերել՝ անհրաժեշտության դեպքում ներխուժման համար: Իսկապես, ուկրաինացի զինվորականները շատ են վախենում, որ Ռուսաստանը կարող է հարձակողական գործողություններ սկսել Դոնբասի կամ Մոլդովայի տարածքից:

Իհարկե, կան լուրջ տարբերություններ Լեռնային Ղարաբաղի և այլ անկլավների միջև: Նախ, Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայն էին ռուս խաղաղապահների ներկայությանը, երբ նրանք անցած աշնանը ստորագրեցին հրադադարի պայմանագիր: Ի տարբերություն` Ուկրաինան և Մոլդովան միայն նախկինում էին իրենց մոտ թույլ տալիս ռուսական զորքեր, բայց հետո վճռականորեն շրջվեցին դեպի Արևմուտք: Դա տեղի ունեցավ, երբ Ռուսաստանը միջամտեց նրանց տեղական բախումներին:

Ադրբեջանն ու Հայաստանը նույնպես բարեկամական հարաբերություններ են պահպանել իրենց նախկին գաղութային կեղեքիչ Մոսկվայի հետ: Այնուամենայնիվ, նրանք իրար նկատմամբ մնում են երդվյալ թշնամիներ: Լեռնային Ղարաբաղում ադրբեջանական զորքերը ընդամենը հաշված մետրերի հեռավորության վրա են իրենց հայ հակառակորդներից: Այս պատճառով, ռուս զինծառայողների ներկայությունը պակաս վիճելի է, քան այլուր, քանի որ նրանք դիտարկվում են որպես չեզոք կողմ: Բայց փոխհրաձգությունները դեռ շարունակվում են:

Ես շփման գիծ այցելեցի փետրվարին՝ օտարերկրյա լրագրողների մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ արգելվելուց անմիջապես առաջ: Հետո անձամբ ականատես եղա այս դաժան բախումներից մեկին: Լրագրողների մի փոքր խմբին, այդ թվում ինձ , ուղեկցում էր հայ զինվորների ջոկատը, որը հերթապահում էր հայկական Թաղավարդ գյուղում, որը նոր առաջնագծով բաժանված էր երկու մասի: Հասանք դաշտ, որը, ինչպես մեզ ասացին զինվորները,  ականապատված էր, և այդ պահին կրակոցների ձայներ լսեցինք ադրբեջանական դիրքերից, որոնք մեզանից ընդամենը մեկ կիլոմետր հեռավորության վրա էին:

Հայ զինվորականները գաղտնի էին պահում և ոչինչ չէին ասում իրավիճակի մասին, բայց հաստատում էին, որ նրանք դեռ կորուստներ են կրում դիպուկահարների կրակոցներից: Սա նշանակում է, որ նման բախումներն ու փոխհրաձգությունները պարբերաբար լինում են: Նույն օրը տեղի է ունեցել մեկ այլ մարտ, որի ընթացքում գերի են ընկել 62 հայ զինծառայողներ՝ պաշտպանելով ադրբեջանցիների կողմից վերահսկվող տարածքում գտնվող Խծաբերդ և Հին  Թաղեր գյուղերը: Հրադադարի մասին համաձայնագրում նշված գյուղերի կարգավիճակը ամրագրված չէր, ուստի Ադրբեջանը հնարավոր համարեց հարցը լուծել ուժի միջոցով:

Թաղավարդի գյուղապետը մեզ հետ զրույցում ասաց, որ երբ մի բնակիչ գնացել է գյուղի՝ Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող կեսը՝ այցելելու իր եղբոր գերեզմանը, ադրբեջանական զինուժը նրան պատանդ է վերցրել ՝ համարելով նրան դիվերսանտ: Այս անձի գտնվելու վայրը դեռ անհայտ է, չնայած գյուղի իշխանությունները կասկածում են, որ նրան տեղափոխել են Բաքու:

Երևանում գտնվող մի հայ ղեկավար ինձ բողոքեց, որ Ռուսաստանը ոչինչ չի ձեռնարկել ի պատասխան անցած աշնանը Ադրբեջանի հարձակման, բայց սկսեց արագ գործել, հենց որ հնարավորություն ստացավ տեղակայել իր զորքերը տարածաշրջանում: Այնուամենայնիվ, շատ հայեր կարծում են, որ իրենք այլ ելք չունեին, քան Ռուսաստանից պաշտպանություն փնտրել:

Ռուսական զորքերի տեղաբաշխումից հետո բուն Ստեփանակերտում ռուսների օրոք հաստատվեց խաղաղության նման մի բան: 2020-ի սեպտեմբերյան պատերազմի ժամանակ տեղացիները վեր էին կենում վաղ առավոտյան մաքրելու կոտրված ապակիները և գիշերային գնդակոծության մյուս հետևանքները: Տեղացիներից մեկն ինձ ասաց, որ քաղաք մաքրելը պատերազմի ընթացքում արհամարհական անհնազանդության փոքր գործողություն էր: Այժմ քաղաքի փողոցները մաքուր են, վնասված շենքերի մեծ մասը վերանորոգվել է կամ ծածկվել պատնեշներով: Կյանքը վերադարձել է Ստեփանակերտ, և այն ավելի շատ նման է ուժեղ փոթորկի, այլ ոչ թե անխնա հրետանային ռմբակոծությունների:

Բայց քաղաքում մնացած հայերի մոտ կա ինքնընկալման լուրջ ճգնաժամ: Հրադադարի ռեժիմի հապճեպ պատրաստված և ստորագրված հայտարարագիրը ոչ մի բառ չի պարունակում Լեռնային Ղարաբաղի ապագայի մասին, քանի որ կողմերը որոշել են զբաղվել այդ հարցերով հետագայում: Բայց այս անլուծելի խնդիրը գտնվում է այս անկլավի շուրջ հակամարտության առանցքում և մինչ դրա լուծումը, Լեռնային Ղարաբաղը, Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի, Դոնբասի և Մերձդնեստրի հետ միասին, կմնա սառեցված հակամարտության գոտի: Դա նշանակում է ՝ կախված լինել Մոսկվայից: Ռուսաստանին միանգամայն ձեռնտու է այս հակամարտությունների անորոշությունը: Սառեցված հակամարտությունները նրանց մասնակիցներին բացառում են ՆԱՏՕ-ին անդամակցելուց: Ի վերջո, այս կազմակերպությունը պահանջում է, որ թեկնածու երկրները չունենան չլուծված տարածքային վեճեր:

Ռուսական զորքերը նաև խոչընդոտ են հանդիսանում Լեռնային Ղարաբաղում թուրքական ազդեցության վերելքին, քանի որ երկու երկրների միջև ուժեղանում է մրցակցությունը: Սեպտեմբերյան պատերազմի ժամանակ Թուրքիան ամեն տեսակի դիվանագիտական ​​և ռազմական օգնություն էր ցուցաբերում Ադրբեջանին: Հնարավոր է, որ Թուրքիայից ժամանակակից ռազմական տեխնիկայի մատակարարումը վճռորոշ գործոն է դարձել հակամարտության ելքը որոշելու համար: Ասում են, որ Ադրբեջանի կողմից օգտագործվող անօդաչու թռչող սարքերից շատերը շահագործում էին Անկարայի թուրքական հենակետերի օպերատորները:

Բայց Թուրքիան, կարծես թե, քիչ բան է ստացել Ադրբեջանին օգնելու դիմաց: Անկարան ներկա չէ առաջնագծում ՝ սահմանափակվելով հակամարտության գոտուց հեռու գտնվող հրադադարի վերահսկման ռուս-թուրքական կենտրոնի աշխատանքներին մասնակցելով: Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև Նախիջևանի անկլավով ցամաքային միջանցք ստեղծելու ծրագիրը նույնպես կասեցվում է: Եվ երբ վերջերս ԱՄՆ նախագահ Բայդենը ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը, շատ դիտորդներ եզրակացրին, որ Վաշինգտոնում թուրքական ազդեցությունը թուլանում է, հատկապես Ղարաբաղյան հակամարտության պատճառով:

Մինչդեռ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կրկին լարված ռազմական առճակատման մեջ մտան: Մայիսի 12-ին ադրբեջանական զորքերը մի քանի կիլոմետր անցան և մտան Հայաստանի հարավային Սյունիքի մարզ, այդ պատճառով ԱՄՆ-ը և համաշխարհային հանրությունը պահանջում էին, որ Բաքուն հետ տանի իր զորքերը: Ռուսաստանը կոչ արեց միջնորդել, ինչն էլ ավելի մեծացրեց իր ազդեցությունը երկու երկրների վրա:

Դադիվանքում գտնվելիս ես չէի տեսնում խաղաղության և հաշտության նշաններ: Երեկոյան ադրբեջանական դաշտային համազգեստով երեք տղամարդ իջան լեռան դիրքերից`մի քիչ ուտելիք գնելու հանպատրաստից սարքված փոքրիկ խանութից, որը ռուս զինվորականները տեղադրել էին վանքի մատուռի հարևանությամբ: Նրանք բարձրահասակ էին և նիհար, կոկիկ խնամված բեղերով, բայց 21 տարեկանից մեծ չէին: Նրանք ակնհայտորեն անհարմար էին զգում  և ոչ այնքան համարձակ` նախընտրելով միասին լինել: Այս մարդիկ ոչ մի կերպ չէին հիշեցնում հայկական երևակայության մեջ գոյություն ունեցող նվաճող հորդան: Հավանաբար, սրանք առաջին ադրբեջանցիներն էին, որոնց վանքում գտնվող հայ հավատացյալներն ու քահանաները տեսան 25 տարի առաջ սահմանները փակվելուց ի վեր առաջին անգամ:

Բայց երբ ես առաջարկեցի Նարիկին մոտենալ ադրբեջանցի զինվորներին և զրուցել նրանց հետ, նա տարակուսած նայեց ինձ ու մռայլվեց: «Ես միշտ ատելու եմ նրանց, և նրանք միշտ էլ ատելու են ինձ,- ասաց նա,- էլ ի՞նչ իմաստ խոսել»:

Հատուկ «Անալիտիկոնի» համար անգլերենից թարգմանեց Աննա Բարսեղյանը

 Սկզբնաղբյուրը` Foreign Policy

 

Նմանատիպ  նյութեր

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

Ռուսաստանի մեղսակցությունը Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղաշինության և խաղաղապահության մեջ

December 2023

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող Ղարաբաղյան հակամարտության շրջանակներում Ռուսաստանի դերը և ռուս խաղաղապահ առաքելության լիակատար ձախողումը Սոսի Թաթիկյանի հոդվածի հիմնական...

Կարդալ ավելին

Գերմանիան պետք է կարևոր դեր խաղա Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների հարցում․ Շտեֆան Մայստեր

November 2023

Ինչո՞ւ է Գերմանիան ակտիվացել Հարավային Կովկասում, մասնավորապես, հայ-ադրբեջանական գործընթացում, ի՞նչ հեռանկարներ ունի հայ-գերմանական պաշտպանական համագործակցությունը և ինչպե՞ս Գերմանիան կարող է...

Կարդալ ավելին
Հայաստան-Թուրքիա կարգավորման գործընթացն ու մայիսյան ընտրությունները Թուրքիայում

Ինչո՞ւ են Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածները ձգտում ստանալ փախստականի կարգավիճակ

October 2023

Սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից զատ, Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձինք բախվում են իրավական տարաբնույթ խնդիրների։ Նրանց մի մասը որպես լուծում տեսնում է իրենց...

Կարդալ ավելին
Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

Ծայրահեղականության պատանդները․ ողբերգություն Մերձավոր Արևելքում

October 2023

Միքայել Զոլյան Մի քանի ամիս առաջ տեքստ էի գրում Մերձավոր Արևելքի հակամարտության մասին մի հեռուստահաղորդման համար, որը պետք է հայ...

Կարդալ ավելին

Մեր մասին

Հանդես` մտածող և ոչ անտարբեր մարդկանց համար

Պարբերականներ

  • 2024-ին ընդառաջ. Արցախն առանց հայերի, խաղաղության ու իրավունքների վերականգնման հույսեր
  • Հայաստանի Հանրապետության եռամիասնական գերխնդիրը 2024 թվականին
  • Հայաստանն ու Ադրբեջանը 2024 թ. նախաշեմին. խաղաղությու՞ն, թե՞ նոր պատերազմ

Հետադարձ կապ

+374-479-42693

[email protected]

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.

  • Գլխավոր
  • Արխիվ
    • Արխիվ(2009-2011)
  • Հետադարձ կապ
  • Մեր մասին
  • Հրապարակումներ
    • Խմբագրական
    • Հոդվածներ
    • Արտատպություն
  • Խմբագրի ընտրանի
  • Armenian

© All rights reserved 2022 | The Analyticon.