Հայաստան-ՆԱՏՕ. պրագմատիկ գործընկերություն

Սերգեյ ՄԱՐԿԵԴՈՆՈՎ
Քաղաքագետ
Մոսկվա

Հայաստան-ՆԱՏՕ թեման հրատապ է դառնում մի քանի պատճառներով: Նախ եւ առաջ, ռուսական քաղաքական եւ փորձագիտական հանրույթի մոտ հետխորհրդային նախկին հանրապետություններից յուրաքանչյուրի շարժը դեպի ՆԱՏՕ, առաջացնում է եթե ոչ մտավախություններ, ապա կասկածներ: Իսկ Հայաստանը հատուկ դեպք է:

Այսօր դա Հարավային Կովկասի միակ հանրապետությունն է, որը Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական ներկայությունն իր տարածքում դիտարկում է ոչ թե որպես ՙանեքսիոն դրսեւորում՚, այլ որպես անվտանգության երաշխիք:

Հիշեցնեմ, որ 1995 թվականին ՌԴ եւ Հայաստանի Հանրապետության միջեւ ստորագրվեց Հայաստանի տարածքում Գյումրիի ռուսական ռազմակայանի ստեղծման մասին պայմանագիր, Թուրքիայի հետ սահմանին, 25 տարի ժամկետով: Սկսած 1996 թվականից ռուսական ռազմակայանում ծառայություն կարող են անցնել նաեւ Հայաստանի քաղաքացիները: 2010 թվականին ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդեւի Հայաստան կատարած այցի ընթացքում ստորագրվեց արձանագրություն, որով Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի տեղակայման ժամկետը երկարաձգվեց մինչեւ 2044 թվական: Արձանագրությամբ նաեւ փոփոխություններ մտցվեցին ռուսական ռազմակայանի տեղակայման մասին պայմանագրի մեջ: Համաձայն այդ լրացումների, Ռուսաստանի ռազմակայանը պետք է ապահովի ոչ միայն Ռուսաստանի Դաշնության, այլ նաեւ Հայաստանի անվտանգությունը՝ նրա ազգային բանակի հետ համատեղ: 1992 թվականին Ռուսաստանի եւ Հայաստանի միջեւ ստորագրվել է ԱՊՀ արտաքին սահմանների համատեղ պաշտպանության մասին Պայմանագիր: Ռուս զինվորականները մասնակցում են Հայաստանի ազգային բանակի համար կադրերի պատրաստմանը: 1997 թվականին Մոսկվայում կնքվեց բարեկամության, գործակցության եւ փոխօգնության մասին պայմանագիր Հայաստանի եւ Ռուսաստանի միջեւ: Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է եւ ԵվրաԶԷՍ-ում դիտորդ երկիր:

Դրա համար էլ ՆԱՏՕ-ի նախագծերում Երեւանի ներգրավվածությունը խանդ է առաջացնում Կրեմլում: Նկատենք հընթացս, որ ռուս առաջնորդները կիսում են ՙռազմավարական դաշնակից՚ /այդպես են անվանում Հայաստանին/ եւ ՙռազմավարական գործընկեր՚ /այդ տիտղոսին Ադրբեջանն արժանանում է ոչ առաջին անգամ/ հասկացությունները: Երեւանում այդպիսի հայտարարությունները նույնպիսի խանդ են առաջացնում, ինչպես եւ Մոսկվայում դեպի ՆԱՏՕ /նաեւ ԵՄ, ԱՄՆ/ ուղղությամբ Երեւանի ցանկացած շարժ:

Դրա հետ մեկտեղ հարկ է նշել, որ ՆԱՏՕ-ի հետ շփումները Հայաստանում սկսվել են ամենեւին էլ ոչ երեկ: 2007 թվականի հունվարի 28-ին Երեւանում մեծ շուքով նշվում էր Հայաստանի ազգային բանակի ստեղծման 15-ամյակը: Հանդիսությանը նվիրված իր պաշտոնական ճառում այն ժամանակ Հայաստանի պաշտպանության նախարարը /իսկ ներկայումս նախագահ եւ բրյուսելյան կենտրոնակայանում օրերս հյուրընկալված/ Սերժ Սարգսյանն ուշադրություն դարձրեց ոչ միայն Ռուսաստանի հետ Հայաստանի գործակցությանն ու ՀԱՊԿ մասնակցությանը, այլ նաեւ իր երկրի գործընկերային հարաբերությանը հյուսիս-ատլանտյան դաշինքի հետ: Սարգսյանի խոսքով, ՙմեծ նշանակություն ունի ՆԱՏՕ-ի հետ գործակցությունը, ինչի արդյունքը եղավ IPAP ծրագրի մշակումն ու հաստատումը, որտեղ ներկայացված է առաջիկա տասը տարիների գործակցության ընթացքը: Գործակցությունը նպաստեց բանակի արդիականացմանն ու միջազգային փորձի ներդրմանը, եւ ներկայում այդ գործընթացը շարունակվում է: Եվ բոլոր ջանքերն ուղղված են պաշտպանական բարեփոխումներին: Բանակի մարտունակությունը նկատելի է ամեն տարի իրականացվող զորավարժությունների ժամանակ, որտեղ դրսեւորվում է պատերազմի ժամանակ հաղթանակի հավանականության գործակիցը՚:

2007 թվականի հունվարի 28-ի հոբելյանի տոնակատարությունից մի քանի օր առաջ Հայաստանի կառավարությունը հավանության արժանացրեց հանրապետության պաշտպանության նախարարության, Պենտագոնի եւ ԱՄՆ եվրոպական հրամանատարության միջեւ համաձայնագիրը՝ Հայաստանի տարածքում ՙՀամատեղ ջանք 2007՚ զորավարժությունների անցկացման մասին: Իսկ 2006 թվականի նոյեմբերին Հայաստանում նույնիսկ տեղի ունեցավ հատուկ խորհրդաժողով Հայաստանում ՆԱՏՕ-ի ՙՀամատեղ ջանք 2007՚ զորավարժությունների պլանավորման համար /դրան մասնակցեցին ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների պատվիրակությունները, բացի Թուրքիայից/: Ավելին, այդտեղ էլ հնչեցվեց այն թեզը, որ Հայաստանը դառնա ՆԱՏՕ-ի հետ համատեղ վարժանքների իրականացման հիմնական երկիր: 2007 թվականի նոյեմբերի 3-ին Եվրոպայի դաշնակցային ուժերի Գերագույն հրամանատարությունը հաստատեց Հայաստանի հայտը իր տարածքում ՆԱՏՕ-ի ՙԳործընկերություն հանուն խաղաղության՚ ծրագրի շրջանակում զորավարժություն անցկացնելու մասին:

Ընդհանրապես, պաշտոնական Երեւանը ձգտել է /եւ ձգտում է/ իրականացնել դիվերսիֆիկացված քաղաքականություն: Ելնելով ազգային անվտանգության նկատառումներից, այլ ոչ թե հայ-ռուսական բարեկամության մասին կենացներից: Երեւանի համար երկու կամ երեք մայրաքաղաքների աջակցությունն ավելի կարեւոր է, քան միակողմանի օգնությունը: Առավել եւս, որ Հարավային Կովկասում ՌԴ-ի դերը նվազում է /Վրաստանը Մոսկվայի բացահայտ ընդդիմախոսն է, Ադրբեջանի հետ հարաբերությունն ավելի լավ է, բայց շատ են ՙցավագին կետերը՚, օրինակ՝ Գաբալայի ռադիոլակացիոն կայանի շահագործման խնդիրը/: Այդ կապակցությամբ Հայաստանի մոտ առաջանում են էլ ավելի մեկուսացված մնալու մտավախություններ:

Ընդհանրապես, շփումները ՆԱՏՕ-ի կամ ԱՄՆ-ի հետ ամենեւին էլ ինչ-որ մեկին ինչ-որ բան ապացուցելու Հայաստանի ձգտումը չէ: Արեւմուտքում հայկական Սփյուռքը /ԱՄՆ, Ֆրանսիա/ բավական բազմամարդ է /այդ երկու երկրներում հայերի համախառն թիվը հավասարազոր է մեկուկես միլիոնի/: Նրանք ոչ միայն հայկական էթնոսի ներկայացուցիչներ են, այլ նաեւ անկախ Հայաստանի շահի լուրջ քաղաքական, տեղեկատվական եւ տնտեսական լոբբիստներ, որոնց ազդեցությունը պետք չէ անտեսել:

Հետեւաբար, շփումները Եվրամիության /ընդհանուր առմամբ, ինչպես նաեւ ԵՄ առանձին երկրների հետ/, ԱՄՆ-ի հետ Երեւանի համար բավարար չեն: ՆԱՏՕ-ն նույնպես կարեւոր է որպես ազդեցիկ ռազմաքաղաքական կառույց /թեեւ այսօր ոչ այնքան արդյունավետ/: Հայաստանի համար այսօրվա դրությամբ գլխավորը հանդիսանում է ամենեւին ոչ փայլուն շրջափակման հաղթահարումը /Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի պատճառով փակ ցամաքային սահմանները Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ, ինչպես նաեւ ընդհանուր սահմանի բացակայությունը դաշնակից Ռուսաստանի հետ/:

Այդ առումով բոլոր ձվերը մեկ ռուսական զամբյուղի մեջ դնելը Հայաստանի ազգային շահի տեսանկյունից ճիշտ չէր լինի: Այսօր հենց նույն Ադրբեջանը ձգտում է ՆԱՏՕ-ի հետ առավել սերտ ինտեգրացիայի: Այսպես, ընթացիկ տարվա փետրվարին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ Ջեյմս Ապատուրայը Բաքու կատարած այցի ընթացքում ընդգծեց, որ Ադրբեջանով է անցնում ՆԱՏՕ-ի բեռների գրեթե մեկ երրորդը: 2011 թվականի դեկտեմբերին դաշինքի համար Եվրոպայի բեռնափոխադրումների գործընթացում Ադրբեջանը փոխարինեց վրացական Sky Georgia ավիաընկերությանը:

ՙԱյժմ գալիս է մի փուլ, երբ երկու-երեք տարիների ընթացքում ՆԱՏՕ-ն պետք է ոչ միայն առաքի, այլ նաեւ դուրս բերի բեռներ Աֆղանստանից: Իլհամ Ալիեւը հավատացրել է ինձ, որ Ադրբեջանը կաջակցի ՆԱՏՕ-ին այդ գործընթացում՚, հայտարարել է ՆԱՏՕ-ի պաշտոնյան:

Ոչ շատ վաղուց Պենտագոնի ղեկավար Լեոն Պանետան հայտարարել էր, որ ամերիկյան զորքերը Աֆղանստանում իրենց առաքելությունը կավարտեն հաջորդ տարվա կեսերին: Պետք չէ բացառել, որ Վաշինգտոնն աֆղանական օրինակով կրկնի Իրաքի սցենարը, երբ այդ երկրում գտնվող ամերիկյան զորքերը դուրս բերվեցին պլանավորված ժամանակից 16 ամիս շուտ:

Եվ, զարգացնելով իր ինտեգրացիոն նախագծերը ՆԱՏՕ-ի հետ, Հայաստանը թույլ չի տալիս Բաքվին հյուսիսատլանտյան դաշինքում գրավել բացառիկ դիրքեր: Երեւանի նպատակն այսպիսին է. Բրյուսելը չպետք է ընտրի ՙնատօական Ադրբեջանի՚ եւ ՙհականատօական Հայաստանի՚ միջեւ: Եվ դրա համար էլ Հարավային Կովկասում երկու մրցակիցներն այսօր միմյանց ՙհրելով՚ գնում են ՆԱՏՕ-ի ծրագրերն իրականացնելու: Այդպես, զիջելով Ադրբեջանին լոգիստիկայի հարցերում՝ հայ զինվորականներն արժանանում են Պենտագոնի բարձր գնահատականին աֆղանական Կունդուզ քաղաքում ծառայության համար:

Այդպիսով, Հայաստանը կրկին ապացուցում է ամբողջ Եվրասիայի համար չափազանց կարեւոր թեզը: Նախկին ԽՍՀՄ հանրապետություններ-անկախ պետությունների արտաքին քաղաքական ձգտումները հաճախ չեն հանդիսանում ընտրություն Արեւմուտքի եւ ՌԴ-ի միջեւ: Դրանք ձգտումներ են ուժային տարբեր կենտրոնների հետ շփումների շնորհիվ շահը բազմապատկելու ուղղությամբ, կողմնորոշվելով առաջին հերթին դեպի սեփական ազգային շահը եւ նույնիսկ ազգային եսասիրությունը: Պրագմատիզմն, այսպիսով, վեր է կանգնում մնացյալ բոլոր դատողություններից:

http://commonspace.eu/rus/news/6/id1582

Արտատպություն