Հարցազրույց Հակամարտությունների եւ բանակցությունների միջազգային կենտրոնի (International center on Conflict and Negotiation – ICCN) տնօրեն Գեորգի ԽՈՒՑԻՇՎԻԼՈՒ հետ
– Մերձավոր Արեւելքի եւ Հարավային Կովկասի տարածաշրջաններն իրավամբ համարվում են «թեժ»: Ձեր գնահատմամբ, որո՞նք են դրանց մեջ եղած տարբերություններն ու նմանությունները:
– Այո’, իհարկե, դրանք թեժ ու անհանգիստ տարածաշրջաններն են, բայց միաժամանակ? միմյանցից մեծապես տարբերվող: Հարավային Կովկասն այն տարածաշրջանն է, որը հաստատում է իր նոր հետխորհրդային ինքնությունը, եւ տարբեր երկրների պարագայում այս գործընթացը զարգանում է տարբեր հաջողությամբ: Հարավային Կովկասի բոլոր երեք երկրները կայացած պետություններն են, բայց նրանք ունեն տարածքային ամբողջականության հետ կապված լուրջ խնդիրներ, համենայն դեպս՝ Վրաստանն ու Ադրբեջանը: Բացի դրանից, մեր երկրները փորձում են հաստատել անդրտարածաշրջանային կապեր, որոնք ընդունակ կլինեն ապագայում օգտակար լինել նրանց՝ կայունության ամրապնդման, տնտեսության զարգացման եւ մյուս առաջնահերթությունների համար: Դրա համար էլ վերջին շրջանում հարավկովկասյան տարածաշրջանն արդեն դիտվում է սեւծովյան տարածաշրջանի ձեւաչափում: Տվյալ դեպքում Ադրբեջանն ամբողջությամբ սույն ձեւաչափին չի պատկանում, բայց դա, համենայն դեպս, չի խոչընդոտում ընկալել նրան սեւծովյան տարածաշրջանի, այսինքն, Հարավային Կովկասի ավելի ընդլայնված շրջանակում: Նշեմ նաեւ, որ Թուրքիան նույնպես դիրքավորում է իրեն որպես կովկասյան երկիր: Թուրքիան ունի լուրջ պատճառներ Կովկասի ընդլայնված տարածաշրջանում ինտեգրման մասին խոսելու համար: Իսկ Իրանն առավել կապված է մերձավորարեւելյան, քան հարավկովկասյան տարածաշրջանային կառույցի հետ: Այս կտրվածքով Հարավային Կովկասը գտնվում է Իրանի եւ Մերձավոր Արեւելքի միջեւ կեսճանապարհին: Եվ եթե բռնկվի իրանական ռազմագործողությունը, ապա մեր տարածաշրջանը վերջինիս մեջ կլինի շատ խոցելիորեն ներքաշված:
– Իսրայելում ԱՄՆ դեսպան Դենիել Շապիրոն վերջերս հայտարարել է, որ իր երկիրն ավարտել է իրանական միջուկային օբյեկտների դեմ ռազմական հարված հասցնելու ծրագրի մշակումը եւ պատրաստ է դրա իրականացմանը…
– Ես մասնակցել եմ այն ռադիոկամրջին, որտեղ ռուսաստանյան փորձագետ Պավել Ֆելգենգաուերը կատարել է Իրանում պատերազմը սկսելու վերաբերյալ հերթական կանխագուշակումը: Շատ եմ կամենում հուսալ, որ նրա կանխատեսումը չիրականանա, որովհետեւ այն իսկապես աղետ կդառնա: Ոչ միայն Ֆելգենգաուերը, այլեւ մյուս փորձագետները կարծում են, որ Իրանում պատերազմի բռնկման դեպքում Ռուսաստանը կարող է Վրաստանի տարածքով ինչ-որ միջանցք ստանալ: Միջանցքները կարող են անցնել նաեւ Ադրբեջանի եւ Հայաստանի տարածքով. հյուսիսից հարավ տեղափոխվելու են ինչ-ինչ՝ նախ եւ առաջ՝ ռազմական բեռներ: Դա կարող է հանգեցնել մեր երկրներում ահաբեկչությունների ծավալմանը, եւ հարավկովկասյան երկրները դրան ոչինչ հակադրել չեն կարողանա, քանի որ այստեղ հատվելու են գերտերությունների շահերը, իսկ մեր տարածաշրջանն ի վիճակի չէ ցուցաբերել դրանց որեւէ դիմակայություն: Բայց ես, այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ այս ամենին գործը չի հասնելու:
– Մերձավոր Արեւելքի մյուս երկրում` Սիրիայում, համեմատաբար երկար ժամանակ ընթանում է իշխանության եւ ընդդիմության կարծր դիմակայություն: Ադրբեջանի, Հայաստանի եւ Վրաստանի ընդդիմադիր ուժերը վաղուց ի վեր իրենց կառավարություններին «արաբական գարուն» են կանխագուշակում: Որքանո՞վ իրական է Հարավային Կովկասի երկրներում սիրիական սցենարի իրականացումը:
– «Արաբական գարունը» որոշակիորեն տարբեր երեւույթ է: Բայց, իհարկե, տարածաշրջանային ազդեցությունն առկա է, անգամ կարելի է խոսել «արաբական գարնան» Ռուսաստանում տեղի ունեցող գործընթացների վրա ազդելու մասին:
Սիրիայում առկա իրավիճակը շատ լարված է. նախագահ Բաշար Ասադի բռնարար վարչակարգը միջազգային հանրության կողմից չի արժանանում համապատասխան հակազդեցության. նրա վրա արդյունավետ ճնշում գործադրել չի հաջողվում: Դրա հետեւանքով Սիրիայում իրադարձությունները շատ ողբերգաբար են զարգանում եւ դրանց վերջը դեռ չի երեւում:
Վրաստանում, օրինակ, իրավիճակն, այնուամենայնիվ, որոշվում է տեղական գործընթացներով: Մոտենում են խորհրդարանական ընտրություններ, եւ հանրային աշխուժությունը հիմնականում հենց դրանց շուրջ է կենտրոնացած:
Ադրբեջանում եւ Հայաստանում իրավիճակը չափազանց լարված է ղարաբաղյան հակամարտության չկարգավորվածության պատճառով: Չի բացառվում, որ այն կարող է վերահսկողությունից դուրս գալ: Կարծում եմ, որ իրանական գործողության մեկնարկի դեպքում ղարաբաղյան հակամարտության հետ կապված մեր տարածաշրջանը կարող է բախվել լուրջ հետեւանքների:
– Արդյո՞ք Դուք կարծում եք, որ Իրանին զուգահեռ պատերազմ կարող է բռնկվել նաեւ Լեռնային Ղարաբաղում:
– Ո’չ, բայց իրանական իրադարձություններն այս կամ այն կերպ կազդեն իրավիճակի վրա: Այսինքն, իրանական խնդրից կարող են ճյուղավորվել նոր զարգացումներ` ղարաբաղյան գործընթացի նոր դինամիկայի ուղղությամբ: Ես չեմ կարծում, որ այդ դեպքում պատերազմը հնարավոր է: Ընդհակառակը` շատ լուրջ հարակից ռազմական խնդրի առջեւ գերտերությունների բոլոր ջանքերն ուղղված են լինելու այն բանին, որ կովկասյան երկրներն, իրավիճակից օգտվելով, չսկսեն լուծել իրենց միջպետական կամ ներքին հակամարտությունները: Այս ամենի վրա խիստ արգելք է դրվելու: Այսինքն, դու ստիպված կլինես կատարել քո պարտավորություններն այն դաշինքի հանդեպ, որի կողմն ես բռնել:
– Արդյո՞ք այս դեպքում կարելի է ասել, որ Իրանի դեմ պատերազմը կդառնա Հարավային Կովկասում խաղաղության յուրօրինակ երաշխիք:
– Արեւմուտքը շահագրգռված չէ անորոշության առջեւ հայտնվել եւ Ռուսաստանի համաձայնությամբ կովկասյան երկրներից երաշխիքներ է պահանջելու: Ամենայն հավանականությամբ, ԱՄՆ-ն եւ Ռուսաստանն ընդունելու են համաձայնեցված որոշումներ, իսկ մեր տարածաշրջանի երկրները հարկադրված են լինելու հարմարվել դրանց: Ինձ թվում է, որ այդպիսին է լինելու իրավիճակն իրանական ճգնաժամի առաջանալու պարագայում: Սակայն կանխատեսել իրադարձությունների զարգացումը շատ դժվար է, եւ ճգնաժամի դեպքում դրանք որոշակի շրջանակներում պահելը բարդ կլինի: Ղարաբաղյան հակամարտությունն իրանական գործողության դեպքում նույնպես կարող է վերահսկողությունից դուրս գալ: Առկա է Կովկասում իրավիճակի ամբողջական ապակայունացման վտանգը: Այդ իսկ պատճառով ես ողջ ուժերով կմաղթեի, որ Իրանի դեմ ռազմական գործողությունը չսկսվեր:
– Արդյո՞ք Իրանից եւ Սիրիայից դեպի Հարավային Կովկասի երկրներ փախստականների զանգվածային արտահոսքը կարող է նպաստել մեր տարածաշրջանում լարվածության աճին: Օրինակ, Սիրիայից մի քանի տասնյակ փախստական-մախաջիրներ արդեն բնակություն են հաստատել Աբխազիայում…
– Իրանում բնակվում է շուրջ 18 միլիոն ադրբեջանցի, եւ որոշ փորձագետներ իրանական պատերազմի սկսվելու դեպքում, իրոք, կանխատեսում են նրանց զանգվածային արտահոսքն Ադրբեջանի ուղղությամբ: Այդ դեպքում Բաքուն կանգնելու է ահռելի թվով փախստականներ ընդունելու խնդրի առջեւ: Իսկ Աբխազիա մախաջիրների վերադարձի գործընթացն, ըստ իս, սահմանափակ է լինելու:
Ես հիշում եմ, թե ինչպես էին աբխազական իշխանությունները փորձում խթանել Թուրքիայից աբխազների զանգվածային հայրենադարձությունը, փոխադրել նրանց եւ բարելավել Աբխազիայի ժողովրդագրական իրավիճակը: Դա չի հաջողվել: Նախ՝ եկածներն անմիջապես առիթ ունեցան համեմատելու Աբխազիայում եւ Թուրքիայում առկա կենսապայմաններն ու գործարար միջավայրը, եւ այդ համեմատությունը բացարձակապես Սուխումիի օգտին չէր: Կարեւոր դեր է ունեցել նաեւ մտայնությունների տարբերությունը:
– Իսրայելն Ադրբեջանի հետ կնքել է 1.6 միլիարդ դոլար արժողությամբ սպառազինության վաճառքի վերաբերյալ պայմանագիր: Նկատվում է նաեւ Վրաստանի ուղղությամբ Իսրայելի աշխուժացումը: Արդյո՞ք այս փաստը չի վկայում, որ Թել-Ավիվն այս կամ այն չափով մտադիր է օգտագործել Հարավային Կովկասի տարածքն Իրանի դեմ իր դիմակայության մեջ:
– Թվում է, թե մենք ունենք բնականոն հարաբերություններ, եւ Իսրայելը շահագրգռված է գործընկերներ ունենալ` ի դեմս Հարավային Կովկասի երկրների: Բայց մեր երկրներն այդ ուղղությամբ լուրջ պատասխան քայլերի չեն դիմում: Օրինակ, Վրաստանի կողմից արձանագրվել են փաստեր, որոնք հարկադրեցին Թել-Ավիվին Թբիլիսիի հետ փոխհարաբերություններին ավելի զգուշորեն մոտենալ: Վրաստանում ձերբակալված իսրայելցի գործարարներ Ֆուքսի եւ Ֆրենկելի ազատման համար բանակցություններին մասնակցել է Իսրայելի համարյա ողջ ղեկավարությունը, անգամ` նախագահ Շիմոն Պերեսը: Հասկանալի չէ, թե Թբիլիսիի ինչին էր պետք ամեն ինչ բարդացնելը:
Բացի դրանից, Վրաստանի կողմից Իրանի հետ հարաբերությունների զարգացումը նույնպես ընկալվել է որպես Իսրայելին հասցեագրված յուրօրինակ ազդակ: Պարզվում է, որ Թբիլիսին մի կողմից Իսրայելի գործընկեր ԱՄՆ-ի ռազմավարական գործընկերն է, իսկ մյուս կողմից՝ դիմում է Իրանի հետ հարաբերությունների մերձեցմանը:
Պատասխանելով Ձեր հարցին՝ կարող եմ ասել, որ Հարավային Կովկասում Իսրայելի հետ գործընկերությունն առանձնապես չի զարգանում: Վրաստանի մոտ նկատվում է Իրանի հետ հարաբերությունները զարգացնելու ցանկություն՝ ի հեճուկս այդ երկրի հետ ԱՄՆ ունեցած լարված հարաբերությունների: Եվ դա տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ ղեկավարությամբ ձեւավորվում է միջազգային դաշինք` Իրանի վրա վերջինիս միջուկային ծրագրի կապակցությամբ ներազդելու նպատակով:
– Ինչպիսի՞ն է Հարավային Կովկասի եւ Մերձավոր Արեւելքի տարածաշրջաններում իրավիճակի զարգացման վերաբերյալ Ձեր կանխատեսումը:
– Կարծում եմ, որ շատ բան է կախված նաեւ ԱՄՆ-ում նախագահական եւ Վրաստանում խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներից: ԱՄՆ-ում կայանալիք ընտրությունները երկու տարածաշրջաններում առկա իրավիճակի վրա ունենալու են համապարփակ ազդեցություն, մինչդեռ վրաստանյան ընտրություններն ազդեցություն են գործելու տարածաշրջանային մակարդակով: Եթե Վրաստանի իշխող կուսակցությունը խորհրդարանում կրկին ստանա սահմանադրական մեծամասնություն, ապա վրաց հասարակության համար դա կլինի համբերության վերջին կաթիլը: Այսինքն, հասարակությունը դադարելու է հուսալ, որ մարդիկ, ինչպես ամեն մի կարգին երկրում, ի վիճակի են սահմանադրական ճանապարհով հասնել որեւէ փոփոխության: Ներկայիս իրավիճակը բնականոն չէ: Հասարակության մեջ առկա տեսակետների զանազանությունը շատ ավելի մեծ է, քան խորհրդարանում ներկայացված քաղաքական ուժերի թիվը: Իրավիճակը պահանջում է, որ խորհրդարանն ապահովի հասարակությունում առկա տրամադրությունների ադեկվատ արտացոլում, մինդեռ մեզ մոտ խորհրդարանը մեկ իշխող կուսակցության ամբիոնն է, ինչը, ցավոք, հիշեցնում է ԽՍՀՄ ժամանակները:
Վրաստանում մարդիկ ընտրությունների արդյունքներից, իրոք, քաղաքական փոփոխություններ են ակնկալում: Եթե դրանք տեղի չունենան, ապա արդեն ընտրություններից հետո բողոքի շարժումն անխուսափելի կլինի:
Զրուցել է Իրակլի Չիխլաձեն
