Սուրբ Սոֆիա` Էրդողանի օսմանյան երազանքը

Բյուզանդական այս տաճարը թանգարան է եղել 1934 թվականից ի վեր: Որոշումը կհրապարակվի երկու շաբաթվա ընթացքում (որոշումը հրապարակվել է հուլիսի 10-ին,  որով  քրիստոնեական տաճարը կվերափոխվի մզկիթի.- խմբ.):

 

Մեծ ուրբաթօրյա աղոթք Սուրբ Սոֆիայում, որտեղ նա կլիներ առաջին շարքերում … Նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն իսկապես կցանկանար այս լուսանկարը: Բացի այդ, ներքին այսպիսի դժվար ժամանակահատվածում շատ օգտակար կլիներ: Թանգարանի կարգավիճակից անցումը կրկին մզկիթի թույլ կտա ջնջել Աթաթուրքի ժառանգությունը: «1934 թվականին Սուրբ Սոֆիան թանգարանի վերածելը (դրան զուգահեռ  ֆեսերն արգելելը, այբուբեն փոխելը, տղամարդկանց և կանանց միջև հավասարություն հաստատելը) հասարակության աշխարհիկացման և խորհրդանշական բարեփոխումների մասն էր»,- հիշեցնում է քաղաքական վերլուծաբան Ժան-Մարկը:

 

Հավանաբար, ոչ միայն կրոնական, այլև քաղաքական սիմվոլիզմ կար այդ ամենի մեջ: Շենքը թուրքերին հիշեցնում է Սուլթան Մեհմեթ Երկրորդի հաղթանակը Կոստանդնուպոլսում, և, հետևաբար,  նաև օսմանյան փառահեղ հաղթանակների դարաշրջանը: Ոչ ոք չի կարող ասել, թե Պետական խորհուրդն ինչ որոշում կկայացնի տաճարի կարգավիճակը փոխելու հուլիսի 2-ի հայցով: Նախագահն ինքը կարող է կանգ առնել միջանկյալ տարբերակի վրա: Պարզապես մզկիթի վերածելու փոխարեն, ոմանք պատկերացնում են որոշակի հիբրիդային կարգավիճակ. ուրբաթ օրերին մզկիթ, մնացած ժամանակ` թանգարան: Դա թույլ կտա երկիրը չզրկել զբոսաշրջիկների արժեքավոր վճարումներից:

 

Անկախ վերջնական կարգավիճակից, նախկին քրիստոնեական տաճարում աղոթքների վերսկսումը կարող է մարտավարական հնարք լինել Էրդողանի համար՝ «հաճոյանալու ընտրազանգվածին, պառակտելու թուրքական հասարակությանը   և վրեժխնդիր լինելու Եվրոպայից, որը մերժեց նրա անդամակցությունը», – ասում է պատմաբան Բայրամ Բալչին ՝ Ֆրանսիայի Անատոլիական հետազոտությունների ինստիտուտի ղեկավարը:

 

 

Սուրբ Սոֆիային մզկիթի կարգավիճակ շնորհելու ծրագրերը միանշանակ չեն ընդունվել թուրքական հասարակության կողմից: «Իսլամա-ազգայնական տրամադրությունները բնակչության զգալի մասի մոտ այժմ բավականին ուժեղ են, նույնիսկ` «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության սահմաններից դուրս», – ասում է Ժան Մարկուն: – Որոշ թուրքեր այս որոշման դեմ եվրոպական երկրներում իրականացվող բողոքի ակցիաներն ընկալում են որպես եվրոպացիների`անցյալի պարտությունը չընդունելու փաստ: Դա միայն ուժեղացնում է նրանց ցանկությունն աշխարհին ցույց տալու, որ Սուրբ Սոֆիան իրենցն է, և որ նրանք կարող են անել իրենց կամեցածը:

Համաձայն վերջերս անցկացված հարցման, թուրքերի 73.3%-ը կողմ է աղոթքի համար նախկին տաճարի բացմանը, բայց ոչ դրա` մզկիթի վերափոխմանը: Ընդդիմությունն, իր հերթին, զգուշություն է  ցուցաբերում այս հարցի շուրջ, քանի որ հասկանում է, որ նախագահը դա օգտագործում է քաղաքական նպատակներով: Քեմալական Ժողովրդա-հանրապետական կուսակցության պատգամավորներից մեկը վերջերս փորձեց տաճարը խորհրդարանում ներկայացնել որպես նույնպիսի մշակութային ժառանգության մաս, ինչպիսին Թոփքափի պալատն է և Կապույտ մզկիթը, բայց դրանով միայն զայրացրեց ԱԶԿ-ի գործընկերներից մեկին»,- պատմում է Ժան Մարկուն:

 

Միևնույն ժամանակ, Էքրեմ Իմամօղլուն, որն անցյալ տարի ընտրվել է Ստամբուլի քաղաքապետ (նա նաև Ժողվորդա-հանրապետական կուսակցության անդամ է), մինչ այժմ խուսափել է այս թեմայից: «Ըստ որոշ թուրքերի, Էրդողանի վերջին հայտարարությունները Սուրբ Սոֆիայի վերաբերյալ ցույց են տալիս որոշակի համառություն և դառնություն, որը դժվար է հասկանալ»,  ընդգծում է Բայրամ Բալչին: «Երկրում այլ խնդիրներ կան` տնտեսության անկում և զբոսաշրջիկների վերադարձի անհրաժեշտություն»:

 

 

 «Մեր կարծիքն ամեն դեպքում արժեք չունի»: Սա է թուրքական քրիստոնեական համայնքների դիրքորոշումը, որը կազմում է 82 միլիոն բնակչության ընդամենը 1% -ը: «Որոշման քննադատները հիմնականում աշխարհիկ ճամբարից են, չնայած նրանք վայելում են որոշ քրիստոնյաների աջակցությունը», – ասում է Իզմիրի կաթոլիկ թեմի  փոխանորդ հայր Գաբրիել Ֆերոնեն:

 

Տեղական եկեղեցիների վերջին հայտարարությունների տոնայնությունը բավականին ակնհայտ է: «Մենք չենք կարող միջամտել կամ հայտնել մեր կարծիքը որոշման վերաբերյալ, որը պատկանում է բացառապես Թուրքիայի Հանրապետությանը», – հունիսի 18-ին նշեցին կաթոլիկ եպիսկոպոսները: Ինչ վերաբերվում է Պոլսո հայոց պատրիարք Սահակ Մաշալյանին, նա Twitter- ում գրել է, որ իր համար նախընտրելի է, որ տաճարը նորից տաճարի վերածվի, և չմնա թանգարան: «Նախագահ Էրդողանի այս որոշումն ուղղված չէ քրիստոնյա փոքրամասնությունների դեմ, քանի որ դրանք պարզապես գոյություն չունեն նրա աչքերում, այլ Աթաթուրքի աշխարհիկ ժառանգության դեմ, որը նա ցանկանում է ոչնչացնել», – ասում է դոմինիկացի Ալբերտո Ամբրոսիոն, ով տաս տարի ապրել է Թուրքիայում:

Հռոմում Սուրբ Պետրոս Բազիլիկի հայտնվելուց առաջ այս հին բյուզանդական տաճարն ամենամեծ քրիստոնեական կառույցն էր և մինչ օրս խորհրդանշական մեծ նշանակություն ունի: «Ուղղափառների կարծիքով՝ Սուրբ Սոֆիան դեռևս «նոր Հռոմի»` Կոստանդնուպոլսի գլխավոր տաճարն է,- բացատրում է «Սերֆ» հրատարակչության տնօրեն Ժան-Ֆրանսուա Կոլոսիմոն:  Այն խորհրդանշում է Օսմանյան կայսրությունում եղած իրերի կարգը: Ուղղափառ աշխարհի համար այս լուծումը ագրեսիվ է»:

 

 

 

Սուրբ Սոֆիայի ճակատագիրը հիմնականում հուզում է հարևան Հունաստանին: Նրա կառավարությունը և ազդեցիկ ուղղափառ եկեղեցին կոչ են անում Թուրքիայի իշխանություններին չփոխել շենքի կարգավիճակը: Ինչպես հուլիսի 1-ին ասել է ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն.«նման որոշումը կնշանակեր սահմանափակել այս նշանավոր շենքի ժառանգությունը»:

 

Այս խոսքերը վրդովեցրել են Թուրքիայի արտգործնախարարության խոսնակ Զամի Աքսոյին: «Ոչ ոք իրավունք չունի այդպիսի վտանգավոր տոնով խոսել այն մասին, թե որն է մեր ինքնիշխան իրավունքը»,- կոշտ արձագանքել է նա: Հատկանշական է, որ մի քանի օր առաջ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն, որը 1985-ին Սուրբ Սոֆիան հռչակել է  համաշխարհային մշակութային ժառանգության մաս, հայտարարել էր, որ շենքի կարգավիճակի փոփոխությունը պահանջում է միջազգային խորհրդատվություն:

 

Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի դիրքորոշմանը, ապա դեռևս որոշակիություն չկա: Չնայած Մոսկվայի պատրիարքարանը չի սատարել Սուրբ Սոֆիայի կարգավիճակի հնարավոր փոփոխության մտադրությանը, Վլադիմիր Պուտինը ձեռնպահ է մնում հայտարարություններ անելուց: «Միևնույն ժամանակ, հավանաբար միայն նա կարող է այսօր ետ պահել Էրդողանին»,- գտնում է Ժան-Ֆրանսուա Կոլոսիմոն:

 

 

 

 Սկզբնաղբյուրը` La Croix