Վիոլա ֆոն Կրամոնը 2009 թվականից Կանաչների կուսակցությունից Գերմանիայի Բունդեստագի եւ Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական Վեհաժողովի անդամ է: Նա Վրաստանի մասին արեւմտյան ամենատեղեկացված քաղաքական գործիչներից է: Այս այցի շրջանակներում նա այցելել է նաեւ Աբխազիա, որտեղ մնացել է երկու օր:
– Նախորդ անգամ Դուք Վրաստան եք այցելել ընտրություններից քիչ առաջ: Նկատե՞լ եք, արդյոք, այժմ որեւէ տարբերություն:
– Այն ժամանակ ես տպավորություն եմ ունեցել, որ երկրում շատ լարված իրավիճակ է: Նախարարություններում հնարավոր չէր պաշտոնատար անձանց հետ զրուցել` նախընտրական գործընթացում նրանց ամբողջական ներգրավման պատճառով: Նկատվում էր, որ նրանք բոլորը մեծ ճնշման տակ էին:
– Դա բնակա՞ն էր:
– Ոչ: Կարծում եմ, որ ամեն ինչ հավելորդս քաղաքականացված էր: Քարոզչամեքենան գործում էր համակ զորությամբ, բայց մարդիկ արդեն ամեն ինչ լավ էին հասկանում: Նրանք նկատում էին, որ հեռուստաէկրանից եկող քարոզչությունը մակերեսային է եւ անբովանդակ: Իշխող ուժից նրանք այլեւս չէին ստանում նոր ու բովանդակալից առաջարկություններ: Այս անգամ եւս ես Վրաստանով շատ եմ շրջագայել, հանդիպել եմ բազում մարդկանց եւ հենց այդ տպավոությունն եմ ստացել:
– Ե՞րբ եք Դուք առաջին անգամ հիասթափվել Սաակաշվիլուց:
– Կարծես թե բոլորից ուշ` 2007թ. խաղաղ ցույցը ցրելուց հետո: Հետո եղել են առաջին կեղծված ընտրությունները: Այդ ժամանակ ես հիասթափություն եմ ապրել ոչ միայն Սաակաշվիլու հանդեպ: Իմ վերաբերմունքը նույնպիսին է եղել նաեւ միջազգային հանրության եւ դիտորդների նկատմամբ, որոնք նախընտրել են չնկատել համատարած ընտրակեղծարարությունը: Ընտրություններից հետո ես հնարավորություն եմ ունեցել խոսելու նրանցից շատերի հետ: Նրանք ինձ ասում էին, որ անձամբ կեղծարարությունների փաստեր չեն թաքցրել, բայց հայտնաբերված խախտումների արձանագրումը պաշտոնական զեկույցներում արգելվել է շատ ավելի բարձր մակարդակներում: Դա շատ մեծ սխալ էր, որովհետեւ դրանով Միշան լեգիտիմացման այն հերթական ժամանակաշրջանն էր ստացել, որն, ըստ կանոնների, նրան այլեւս չէր պատկանում:
– Եվրոպայում աշխատող մեր գործընկերները պնդում են, որ Սաակաշվիլուն եւ Իվանիշվիլուն հաջողվել է իրենց միջեւ գոյություն ունեցող հակամարտությունը փոխադրել եվրոպական հարթության վրա…
– Ճիշտ չէր լինի դրա մեջ Իվանիշվիլուն մեղադրել: Դա Սաակաշվիլու եւ Իվանիշվիլու միջեւ հակամարտությունը չէ, այլ Ազգային շարժման խնդիրը, որը վախենում է կորցնել իշխանությունն ու ազդեցությունը: Տվյալ հարցը տեղափոխված է Եվրոպա որպես Իվանիշվիլու ներքաղաքական խնդիր: Եվ դա բոլորովին սխալ պատկերացում է: Հենց այդ էր պնդում Շվեյցարիայի դեսպան պարոն Բեխլերը` վերջերս հրապարակված իր բաց նամակում: Հնացած եւ «կգբ»-ական եղանակով է առաջ տարվում նաեւ Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության սկսած արշավը: Նրանք վստահում են Սաակաշվիլուն, բայց նվազագույն իսկ պատկերացում չունեն Վրաստանում տեղի ունեցող գործընթացների մասին: Ես ամոթ եմ զգում, որ այս գործի մեջ են ներքաշվել նաեւ Եվրախորհրդարանի Գերմանիայից ընտրված անդամները, բայց մենք պետք է հաշվի առնենք նաեւ այն, որ ԵԽ-ի ավելի քան 700 պատգամավորներից նրանց նամակի տակ իրենց ստորագրությունն են դրել ընդամենը 23 հոգի: Դա շատ չէ: Եթե հարցը քննենք այլ դիտանկյունից, ապա մյուսները կա՛մ բաց են նոր կառավարության հետ շփումների համար, կա՛մ, կարելի է ասել, վերջինիս դրական են վերաբերվում: Իմ կարծիքով, նոր կառավարությունը պետք է այդ պատգամավորներին լավ ծանոթացնի երկրում տեղի ունեցող գործընթացներին եւ նրանց համար ընկալելի լեզվով ներկայացնի երկրում առկա իրավիճակը: Պետք է հրապարակվեն մամլո հաղորդագրություններ, պատգամավորներին պետք է տեղեկացնել վրացական նախարարությունների աշխատանքին: Թերեւս հենց այդպես կհաջողվի չեզոքացնել Եվրախորհրդարանին հասցեագրվող սուտը:
– Ի՞նչ եք կարծում, վերջին տարիներին աշխարհը Սաակաշվիլու հարցում ինքն իրե՞ն էր խաբում:
– Իմ կարծիքով, միաժամանակ առկա էին բազում գործոններ: Երբ մի մարդուն լավ ես ճանաչում, երբ նա կարողանում է իրեն լավ ներկայացնել եւ ինքն իրեն հաջող «վաճառել», խոսում է գերազանց անգլերեն, խարիզմատիկ է եւ հոյակապ է ճանաչում արեւմտյան մտայնությունը, ապա նրան նախապես մեծ տեղ ես տալիս: Մինչեւ որոշ տեղ անգամ աչք ես փակում նրա սխալների վրա: Հատկապես, եթե կառավարման առաջին տարիներին նա իրականացրել է այնպիսի բարեփոխումներ, որոնց մասին տարածաշրջանի մյուս երկրները չէին կարող անգամ երազել: Օրինակ՝ ճանապարհային ոստիկանության բարեփոխումը: Նրան հաջողվել է արեւմտյան երկրներից Վրաստան վերադարձնել եւ պաշտոնների նշանակել գերազանց կրթություն ունեցող եւ նպատակասլաց շատ անձանց: Այս ամենն Արեւմուտքին մտածել էր տալիս, որ ի հեճուկս երկրում ժողովրդավարության հետ կապված խնդիրների եւ կապիտալի դիզման` նպատակահարմար է ներել եւ շարունակել սատարել Սաակաշվիլուն: Քաղաքական շատ գործիչների վրա ազդեցություն էր գործում նաեւ նրա կոշտ հակապուտինյան հռետորաբանությունը: Այս տեսանկյունից` շատ արեւմտյան գործիչներ Սաակաշվիլուն դիտում էին որպես հրաշալի դաշնակից:
– Արդյո՞ք Եվրոպան Սաակաշվիլուն դիտում էր որպես հաջողված ամերիկյան նախագիծ:
– Այո՛: Սաակաշվիլին օժտված էր ամերիկյան տիպի քաղաքական գործչի վարկանիշով: Զբաղվածության շուկայի եւ սոցիալական հարցերի նկատմամբ նրա լիբերտար մոտեցումներն անհամեմատ ավելի ամերիկյան էին, քան եվրոպական: Ակնառու էր ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հարցում նրա հարձակողական հռետորաբանությունը: Սաակաշվիլու համար ՆԱՏՕ-ն Եվրոպայից կարեւոր էր: Վրաստանը դառնալու է ՆԱՏՕ-ի անդամ, բայց դրա ժամանակը դեռ չի եկել:
– Այսինքն, Դուք կարծում եք, որ Վրաստանի համար Եվրամիության հետ մերձեցումն ավելի՞ կարեւոր է, քան ՆԱՏՕ-ին անդամակցելը:
– Ցավում եմ, բայց մերձավոր ապագայում եվրոպական երկրների մեծամասնությունը դեմ կլինի ՆԱՏՕ-ի մեջ Վրաստանի անդամակցելուն: Քանի դեռ տարածքային հակամարտությունները եւ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորված չեն, ես այն անիրական կհամարեմ:
– Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք Վրաստանն ունի ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հեռանկար:
– Գոյություն ունի գործողությունների ծրագիր: Չլինելով տվյալ հարցի փորձագետ` ես չեմ տիրապետում բավարար տեղեկատվության, թեեւ տեսնում եմ, թե որքան ակտիվ մասնակցություն է ունենում Վրաստանը ՆԱՏՕ-ի խաղաղարար առաքելություններում: Դրանք դրական նշաներն են, թեեւ չեմ կարող պնդել, որ արդեն մի քանի տարի անց Վրաստանը կդառնա ՆԱՏՕ-ի լիիրավ անդամ: Ես դեռեւս կարծում եմ, որ որեւէ որոշակի կանխատեսում անելու ժամանակը դեռ չի եկել:
– Այստեղ ասում են, որ նոր իշխանության մեջ հանրապետականներն ամենաեվրոպամետն են, իսկ Ալասանիայի թիմն ավելի շատ ամերիկամետ է: Բեռլինից է՞լ է այսպիսի տպավորություն ստեղծվում:
– Չեմ կարծում, որ նման բաժանում գոյություն ունի: Իմ կարծիքով, Ուսուպաշվիլին շատ լավ գիտի, որ Միացյալ Նահանգները Վրաստանի համար նույնպիսի ռազմավարական գործընկեր են, ինչպես եւ Եվրամիության համար:
– Իվանիշվիլին համարվում է ռուսամետ գործիչ: Ասում են, որ երկիրը շեղվել է արեւմտամետ ուղուց եւ բռնել է Ռուսաստանի ճանապարհը: Արդյո՞ք Դուք դրա նշանները նկատում եք:
– Այս հարցի շուրջ ես հաճախ բանավիճում էի Ազգային շարժման անդամների հետ: Նրանց հարց էի ուղղում, թե ինչո՞ւ են նրանք զրկել երկիրը տնտեսական զարգացման մեծ ներուժից եւ փակել Ռուսաստան տանող բոլոր ճանապարհները: Նրանք պատասխանում էին, որ հպարտանում են այդ կեցվածքով, պնդում էին, որ դրա շնորհիվ ձեռք են բերել նոր շուկաներ եւ այլն: Իհարկե, այս ամենը ճշմարտությանը չէր համապատասխանում: Դրա համար դեռեւս ընտրություններից առաջ ես ասել եմ Իվանիշվիլուն, որ ժամանակակից աշխարհում անհնարին է հյուսիսային հարեւանից ամբողջական մեկուսացումը. ես ասել եմ` Ռուսաստանը ձեր մեծ հարեւանն է, եւ դուք այդ իրողության նկատմամբ պետք է պրագմատիկ լինեք:
– Բայց Ռուսաստանը բռնազավթել է մեր երկրի նշանակալից մասը: Ռուսաստանը զավթիչ է, եւ մենք չենք կարող անտեսել այդ փաստը:
– Այս հարցին կարելի է տարբեր տեսանկյուններից մոտենալ: Իմ պատկերացմամբ, ցանկալի է հրաժարվել Ռուսաստանի հանդեպ սեւ ու սպիտակ վերաբերմունքից եւ որդեգրել չեզոք մոտեցում:
– Բայց արդյո՞ք հնարավոր է պահպանել չեզոքություն, երբ քո հայրենիքը բռնազավթված է:
– Սեփական սահմաններում փակվելը եւ ինքնամեկուսանալը նույնպես ելք չէ: Ոչ ոք այսպիսի ինքնամեկուսացումից ոչ մի դրական բան չի շահի` ո՛չ ժողովուրդը, ո՛չ էլ իշխանությունը: Ուշադրություն դարձրեք, թե ինչի է հանգեցրել Ռուսաստանի հետ անցագրային ռեժիմի միակողմանի վերացումը: Երկիրը հեղեղվել է ռուսաստանյան կապիտալով, ժամանել են շատ զբոսաշրջիկներ: Իմ հանգրվանած (Շերաթոն Մետեխի Փելըս) հյուրանոցում ամենաշատը հենց ռուսերենն է լսվում: Դա վա՞տ է: Շատ վրացիներ շարունակում են բնակվել Ռուսաստանում եւ այնտեղից իրենց մերձավորներին են օգնում: Ինչո՞ւ Սաակաշվիլին դրա մեջ խնդիր է տեսնում եւ չի կամենում այս ամենին պաշտոնական տեսք հաղորդել: Ինչո՞ւ Ռուսաստանում չպետք է վաճառվեն վրացական հանքային ջրերը, գինին, միրգը: Ես լրիվ օրինավոր եմ համարում այս ուղղությամբ Իվանիշվիլու կատարած փորձերը: Կարծում եմ, որ դա ոչ թե ռուսամետ, այլ խելամիտ մոտեցում է:
– Ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի՞ քաղաքականության շնորհիվ Վրաստանը կկարողանա հետ վերադարձնել բռնազավթված տարածքները:
– Այս օրերին ես արդեն երկու անգամ այցելել եմ Աբխազիա: Քաղաքական որոշումներ ընդունող անձանց հետ երկօրյա զրույցներից հետո պարզվել է, որ նրանց մոտ բացակայում է Վրաստան որեւիցէ կարգավիճակով վերադառնալու որեւէ ցանկություն ու շահագրգռվածություն: Պատճառների շուրջ դատողությունները կարող են մեզ մեծապես շեղել: Փաստն այն է, որ այսօր մենք ունենք իրերի հենց այսպիսի դրությունը:
Թեեւ դժվար է հնարել որեւէ դեղատոմս, ես, այնուամենայնիվ, խորհուրդ կտայի ձեզ ընտրել մարդկանց միջեւ վստահության վերականգնման ռազմավարությունը: Դուք պետք է ճկուն եւ բաց լինեք ստեղծագործ գաղափարների նկատմամբ: Նրանք նույնպես հաճույքով կհամաձայնվեն մարդկային հարաբերությունների խորացմանը` առանց կարգավիճակի հարցին անդրադառնալու: Իմ կարծիքով, կարգավիճակի շուրջ բանակցությունները պետք է վարվեն միայն եզրափակիչ փուլում: Մոտ ապագայում այս հարցը չի կարող լուծվել: Գիտեմ, որ իմ առաջարկած ճանապարհը շատ բարդ է, բայց սա է հակամարտությունը կարգավորելու ամենավստահելի ուղին:
Կարծում եմ, որ Վրաստանը պետք է եվրոպացիներին աբխազների եւ օսերի հետ ուղիղ շփումների հնարավորություն ընձեռի` առանց անկախության ճանաչման: Դա կթուլացնի նրանց կախվածությունը Ռուսաստանից, ինչը Վրաստանի պետական շահերից էլ է բխում: Այսպիսով, ելքը փոքր քայլերով առաջընթացի մեջ է:
