Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի առաջիկա հանդիպման թեմայի շուրջ երկշաբաթյա բուռն քննարկումներն ավարտվեցին մարտի 19-ին Երևանում Փաշինյանի հրավիրած մամլո ասուլիսով: Վարչապետը բանակցային գործընթացի նկատմամբ իր մոտեցման օգտին բերեց փաստարկներ` վկայակոչելով 1992-94 թթ. բանակցային գործընթացի հիմնարար փաստաթղթերից մի շարք դրույթներ: Որոշակիացվեց Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպման թեման:
Եվ այսպես՝ ի՞նչ ունենք այսօրվա դրությամբ:
Ա. Վարչապետի հայտարարությունը, որ ինքը չի կարող Արցախի ժողովրդին ներկայացնել բանակցային գործընթացում և Արցախի ղեկավարությանը բանակցային սեղանի շուրջ վերադարձնելու անհրաժեշտության մասին նրա մոտեցումը:
Բ. ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հայտարարությունը՝ առանց բոլոր կողմերի նախնական համաձայնության, բանակցությունների ձևաչափի փոփոխման անթույլատրելիության մասին:
Գ. Մինսկի խմբի կողմից առաջարկված՝ կարգավորման երեք սկզբունքների և վեց տարրերի կամայական մեկնաբանությունների մասով պարզություն մտցնելու՝ վարչապետի տրամադրվածությունը:
Դ. ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի 1992թ. մարտի 24-ի՝ իր մանդատի դրույթներից և 1994 թվականի դեկտեմբերին կայացած Բուդապեշտի գագաթաժողովի որոշումներից հրաժարվելու խնդրի արդիականացումը:
Ինչպե՞ս կարելի է բնութագրել ներկայում առկա դիվանագիտական իրավիճակը:
Մի քանի բառով՝ որպես 1992-ին անուշադրության մատնված Մինսկի գործընթացի ճգնաժամ: Ավելի ստույգ՝ որպես բանակցային գործընթացի կազմալուծում, որի սկիզբը դրվեց Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության խորհուրդը (ԵԱՀԽ) Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) վերակազմավորելու մասին Բուդապեշտի 1994թ. գագաթաժողովի որոշմամբ: Այս որոշմանը հետևեց մեկ այլ որոշում` ԵԱՀԽ Մինսկի խմբի նախագահության վերակազմավորումը Ռուսաստան-ԵԱՀԿ համանախագահության: Ավելի ուշ համանախագահությունն ընդունեց եռակի տեսք՝ ի դեմս Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների և Ֆրանսիայի:
Քանի որ Բուդապեշտի գագաթաժողովը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացի զարգացման հիմքում դրել էր զորքերի շփման գծում կրակը դադարեցնելու մասին 1994թ. մայիսի 12-ի եռակողմ պայմանագիրը, ապա Մինսկի խմբի 1992թ. մանդատը, նոր որոշումներին չհամապատասխանելու պատճառով, կորցրեց իր արդիականությունը: Բայցևայնպես, պաշտոնապես 11 պետություններից բաղկացած Մինսկի խումբը չլուծարվեց: Սակայն բանակցությունների իրավական բազան ամբողջովին լղոզվեց: Արդյունքում երկար ժամանակ անպատասխան էր մնում այն հարցը, թե հակամարտող կողմերից ով ում է ներկայացնում բանակցային գործընթացում: Առավել ևս անպատասխան էր մնում հարցը, թե ինչ իրավունքներ և պարտականություններ ունեն բանակցող կողմերը:
Բնավ պատահական չէ, որ ժամանակի ընթացքում կամայական փոփոխություններ տեղի ունեցան բանակցությունների ձևաչափում, որից դուրս բերվեց ԵԱՀԿ 1994թ. գագաթաժողովում պաշտոնապես հակամարտության առանձին կողմ ճանաչված ղարաբաղյան կողմը: Հակամարտող կողմերի հարաբերությունները սկսեցին հիմնվել ոչ թե ԵԱՀԿ պաշտոնական որոշումների, այլ բանակցային գործընթացում ներգրավվածների «ազնիվ խոսքի» վրա: Իսկ բանակցությունների թեման գնալով ավելի ու ավելի քիչ տեղ էր թողնում ինչպես առճակատող կողմերի, այնպես էլ միջնորդների որևէ պատասխանատվության համար: Միանգամայն տրամաբանական է, որ նման սնամեջ բանակցությունները պետք է հանգեցնեին ռազմական էսկալացիայի, որը մենք տեսանք 2016թ. ապրիլին: 1994-ի պայմանագիրը խախտվեց Ադրբեջանի կողմից, որը միակողմանի կարգով որոշել էր արհամարհել այն:
Նման իրավիճակը պետք է «պայթեր», երբ բանակցող կողմերից մեկը հայտարարեց, թե բանակցությունները վարելու է հակամարտության մեջ ներգրավված կողմերի իրավունքների և պարտականությունների հիման վրա: Գործածության մեջ մտցվեց պատասխանատվության չափը կարգավորելու առաջարկություն: Եվ, ինչպես պարզվեց, այստեղ էլ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի և մյուս շահագրգիռ կողմերի երևակայությունը սպառվեց…
Թե ինչպես իրենց կպահեն հակամարտության կարգավորման համար պատասխանատու բոլոր սուբյեկտները՝ ցույց կտա ժամանակը:
