Տևական արգելքից հետո Ադրբեջանում գործող տրոլային ցանցը վերադարձել է
Ադրբեջանում պետական մակարդակով աջակցություն վայելող և ոտնձգություններ իրականացնող արշավն ուղղված է այդ ավտորիտար երկրում գործող լրագրողների և այլախոհների դեմ:
Facebook-ը, որը շուրջ վեց ամիս արգելել էր տրոլային ցանցի գործունեությունը, կրկին թույլատրել է պետության կողմից աջակցություն վայելող արշավին վերադառնալ սոցիալական մեդիայի իր հարթակ: Հետապնդումներ իրականացնող արշավի նպատակն է թիրախավորել Ադրբեջանում գործող անկախ լրատվամիջոցներին և ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներին:
Guardian-ը հետաքննություն է իրականացրել և պարզել, թե ինչպես է Facebook-ը թույլատրել Ադրբեջանի իշխող քաղաքական ուժի` «Նոր Ադրբեջան» կուսակցության վիրտուալ բանակին 14 ամիս շարունակ հետապնդման արշավ իրականացնել: Ցանցի գործունեության բացահայտմանը նպաստել է Facebook-ի աշխատակցուհի Սոֆի Չժանգը, ով 2019-ի օգոստոսին առաջին անգամ ահազանգել է սոցիալական կայքի մենեջերներին և ղեկավարներին նման ցանցի գոյության մասին:
2020-ի հոկտեմբերին Facebook-ը հայտարարեց, որ «կոորդինացված ոչ-վավերական վարքի» (CIB) իր քաղաքականությունը խախտելու համար հեռացնում է ավելի քան 8000 Facebook-յան և Instagram-յան հաշիվներ և «Նոր Ադրբեջան»-ի հետ կապված էջեր: Ըստ Guardian-ի, նման խարդախություններ իրականացվել էին նաև Ռուսաստանի կողմից 2016 թվականին ԱՄՆ ընտրություններին միջամտության ժամանակ:
Սակայն Guardian-ի ուսումնասիրությունը, որը միտված է բացահայտելու ամենաթիրախավորված օգտատատերերի վրա հարձակումներ իրականացնողներին, պարզել է, որ տրոլինգային խումբը կրկին վերադարձել է: «Ազատ խոսք» սոցիալական մեդիայի Facebook-ի մեկ գրառման վերլուծության արդյունքում պարզվեց, որ թոփ 301 մեկնաբանություններից 294-ը (97.7%) եկել են օգտատերերի հաշիվների նմանությամբ ստեղծված Facebook-յան էջերից: Սա ճիշտ նույն մեխանիզմն է, որն օգտագործել է Facebook-ի կողմից արգելված նախորդ տրոլինգային խումբը:
Արդյունքում՝ Ադրբեջանի ավտորիտար ռեժիմը կարողանում է երկրում խեղդել բանավեճի մշակույթը այն եզակի հարթակներից մեկում, որտեղ դեռևս հնարավոր է իրացնել ազատ արտահայտման իրավունքը: Նախկին խորհրդային այս հանրապետությունը «Լրագրողներ առանց սահմանի» կազմակերպության կողմից հրապարակվող «Համաշխարհային մամուլի ազատության ինդեքս»-ի ամենամյա զեկույցում 180 երկրների շարքում զբաղեցրել է 168-րդ տեղը :
«Facebook- ը չի հետաքրքրվում Ադրբեջանի նման երկրներով », – ասում է ադրբեջանցի լրագրող Արզու Գեյբուլլաևան, ով ապրում է Թուրքիայում` իր պատրաստած ռեպորտաժների հասցեին հնչող սպառնալիքների պատճառով. «Ձեր զեկույցը ցույց է տալիս, թե որքանով է անտարբեր սոցիալական այս պլատֆորմը ուշադրության կենտրոնում չգտնվող և քիչ հայտնի երկրների նկատմամբ: Մենք նախկինում մի քանի անհաջող փորձեր ենք ձեռնարկել՝ Facebook-ին ներգրավելու համար, խնդրելով, որ Ադրբեջանից որևէ մեկին համագործակցության հրավիրեն, ինչն էլ հնարավորություն կտա հասկանալ և բացատրել գրառումների համատեքստը: Նրանց իսկապես չի կարելի անհանգստացնել»:
Չժանգը, լինելով Facebook-ի տվյալագիտության թիմի գիտնական, որը պայքարում է կեղծ ներգրավվածության դեմ, բացահայտեց տրոլինգային օպերացիան` հիմնվելով անվավեր հաշիվներից եկող հավանումների, կիսումների քանակի և մեկնաբանությունների վրա: Նա հայտնաբերեց հազարավոր Facebook-յան էջեր` բիզնես պրոֆիլներ, կազմակերպությունների և հասարակական գործիչների էջեր, որոնք ստեղծվել էին հասարակ օգտատերերի հաշիվների նմանությամբ: Դրանք օգտագործվում էին Ադրբեջանի մի քանի անկախ լրատվական կայքերի և ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների էջերը խիստ սահմանված ժամանակացույցով լցնելու համար: Նկատելի էր, որ դրանք գրեթե բացառապես պատրաստվում էին աշխատանքային օրերին` առավոտյան 9-ից երեկոյան 6-ն ընկած ժամանակահատվածում, իսկ ճաշի ժամերին սովորաբար մեկ ժամ ընդմիջում է տրվում:
Տրոլինգային օպերացիայի 20 թոփ թիրախների ցուցակը, որը ստեղծվել է Չժանգի կողմից 2020 թ. – ի օգոստոսին, հիշեցնում է Ադրբեջանի ավտորիտար առաջնորդ Իլհամ Ալիևի ամենանշանավոր քննադատների ցուցակը: Նա դեռևս 2003 թվականից ի վեր ղեկավարում է երկիրն իր ավտորիտար մեթոդներով: Այն ներառում է լրատվամիջոցներ, որոնց խմբագիրներն ստիպված են տարագրվել, ինչպիսին են «Ազադլիք» թերթը, « Azad Soz»-ը և «Միկրոսկոպ մեդիան», նաև լրատվամիջոցներ, որոնց կայքերը արգելափակված են Ադրբեջանում, ինչպիսին են, օրինակ, «Ազատություն» ռադիոկայանը և «Abzas.net»-ը և, իհարկե, քաղաքական ընդդիմությունը, ինչպես, օրինակ, «Ժողովրդական ճակատ» կուսակցությունը (APFP) և դրա նախագահ Ալի Քերիմլին: Կուսակցությունն, ինչպես Human Rights Watch-ն է փաստել, ենթարկվել է «անխնա ճնշման»:
Ինչպե՞ս է գործում կեղծ ներգրավվածությունը
Սա ֆեյսբուքյան գրառում է ադրբեջանական «Azad Soz» լրատվականի ֆեյսբուքյան էջում:
Խոսքը Ադրբեջանի քաղաքական գործիչների մասին քննադատություններ գրելու համար 8 ամսվա ազատազրկման դատապարտված ակտիվիստների մասին է:
Ավելի քան հազար մարդ մեկնաբանել է հաղորդագրությունը. նրանց մեծ մասը սատարում է Ադրբեջանի կառավարությանը:
Բայց եթե ավելի փորփրենք՝ կասկածելի բաներ կնկատենք:
Թոփ մեկնաբանությունը Զեյնեբ Բաբաևա անունով մեկի կողմից է:
Եթե բացենք նրա պրոֆիլը, կտեսնենք, որ սա օգտահաշիվ չէ:
Դա ֆեյսբուքյան էջ է ՝ սրճարանի համար: Եվ այն ստեղծվել է մեկնաբանությունից երկու շաբաթից քիչ ժամանակ առաջ:
Facebook-ն ունի կանոն, ըստ որի յուրաքանչյուր օգտատեր պետք է ունենա միայն մեկ օգտահաշիվ:
Բայց ահա էջը հնարամիտ լուծում է գտել: Մեկ օգտվողը կարող է հեշտությամբ պատրաստել այս էջի նման բազմաթիվ էջեր` ներկայանալով տարբեր մարդկանց անուններով: Եվ այս էջը կարող է անել այն ամենը, ինչ կարող է անել սովորական օգտահաշիվը՝ մեկնաբանել, տարածել և արձագանքել:
Ահա այս գրառման թոփ 301 մեկնաբանությունը: Նրանցից քանի՞սն են էջերից, որոնք ստեղծվել են օգտագործողների հաշիվների տեսք ունենալու համար:
Գրեթե բոլորը` 304-ից 294-ը էջեր են, որոնք ներկայանում են որպես մարդիկ: Էջերի կեսը այստեղ գրառում անելուց մեկ ամսից էլ պակաս ժամանակում են ստեղծվել. բոլոր էջերն էլ մեկ տարուց պակաս է, ինչ գործում են:
Facebook-ը կարող է ձևավորել հասարակության կարծիքի և իրականության վերաբերյալ մեր ընկալումը: Բայց այն, ինչ մենք տեսնում ենք այս գրառման շուրջ, և շատ ուրիշ բաներ, ուղղակի միրաժ է:
Հատուկ «Անալիտիկոնի» համար անգլերենից թարգմանեց Աննա Բարսեղյանը
Սկզբնաղբյուրը` Guardian
