Ռազմական շրջափակման պատճառով աշխարհից կտրված Լեռնային Ղարաբաղը չունի դաշնակիցներ և միջոցներ՝ վերջ դնելու այն ամենին, ինչը երկրի նախագահը որակում է որպես «քաղաքականություն, որը նման է նացիստական Գերմանիայի վարած քաղաքականությանը»:
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 27 հուլիսի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հուլիսի 24-ին միջազգային լրատվամիջոցներին տված մամլո ասուլիսից հետևյալ մեջբերումն է արել ֆրանսիական մամուլի առաջատար LeFigaro-ն։
«2023 թվականի հուլիսի 11-ից ադրբեջանական բանակի կողմից «ժամանակավորապես փակվել է» Լաչինի միջանցքը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայերին երկրի մնացած տարածքների հետ կապող միակ միջանցքը։ Թեև Արցախը կախված է «Հայաստանից ներկրվող պարենային ապրանքների 90%-ից», ըստ նախագահ Արայիկ Հարությունյանի՝ այս շրջափակումը տարածաշրջանը դնում է մի իրավիճակի մեջ, որը շարունակում է վատթարանալ։
2023 թ. հուլիսի 24-ին մամլո ասուլիսի ժամանակ նախագահ Հարությունյանը պնդեց, որ իրավիճակը դուրս է եկել միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լարվածության շրջանակից։ «Իմ մտահոգությունները հումանիտար են, ոչ թե քաղաքական: Մենք բավականաչափ պաշարներ չունենք, մնացել են ընդամենը մի քանի օր դիմանալու պաշարներ»:
Տարածաշրջանային հավակնությունների ստվերում 1930-ականներին Կովկասի սահմանների գծման պատասխանատուն՝ Ստալինը, առաջինն էր, որ հայերի ճնշող մեծամասնությամբ բնակեցված Լեռնային Ղարաբաղը կցեց Ադրբեջանին և ոչ թե Հայաստանին։ Տարածաշրջանը դրանից հետո ենթարկվել է երկու երկրների միջև լարվածության աճի:
Վերջին պատերազմն ավարտվել է 2020 թվականին՝ հայկական կողմի պարտությամբ։ Զենքերը վայր դնելուց հետո երկիրը Ադրբեջանին զիջեց 30 տարի իր վերահսկողության տակ գտնվող երեք շրջաններ՝ Շուշին, Քելբաջարն ու Լաչինը։ Առանց դրանց, Լեռնային Ղարաբաղը աշխարհագրորեն կտրված է երկրի մնացած տարածքներից։ Իր հովանու ներքո 2020 թվականի նոյեմբերին կնքված զինադադարի համաձայնագրով՝ Ռուսաստանը պարտավորվել է ապահովել Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին կապող միջանցքի անվտանգությունը։ Ուկրաինայում պատերազմից թուլացած Ռուսաստանը՝ Հայաստանի պատմական դաշնակիցը Կովկասում, ապացուցեց, որ ի վիճակի չէ կատարել իր պարտավորությունները: Այս ձախողումն առաջին անգամ բացահայտորեն դատապարտվել է Լեռնային Ղարաբաղի կողմից։ Ռուսաստանի բացթողումները Ադրբեջանին հնարավորություն են տվել 2022 թվականի դեկտեմբերին Լաչինի միջանցքի մուտքի մոտ հսկիչ անցակետ տեղադրել, այնուհետև՝ հուլիսի 11-ից կանխել ցանկացած տեղաշարժ, այդ թվում՝ Կարմիր խաչի մարդասիրական բեռնատարների անցումը։
Ադրբեջանը պատանդ է վերցնում Լեռնային Ղարաբաղը՝ Հայաստանի հետ բանակցություններում իր առավելությունը առաջ մղելու համար: Իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում օրեցօր վատթարանում է։ Այժմ Արևմուտքի միջնորդությամբ խաղաղ պայմանագրի շուրջ քննարկումները շարունակվում են, և Հայաստանը թուլացած է թվում: Առաջին անգամ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ պատրաստ է որոշակի պայմաններով Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչել որպես Ադրբեջանի անբաժան մաս։
Ինքնորոշումը՝ որպես վերջին միջոց
Այս ճանաչումը կխաթարի տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքականությունը։ Հայաստանը կհրաժարվի Լեռնային Ղարաբաղի 140 հազար քաղաքացիներից, որոնք հետո կհայտնվեն ավտորիտար Իլհամ Ալիևի ադրբեջանական ռեժիմի վերահսկողության տակ։
Լեռնային Ղարաբաղի հանձնման հարցը քննարկելու համար Հայաստանի վարչապետը քննադատության է ենթարկվում Լեռնային Ղարաբաղի իր գործընկերոջ կողմից. «Ես կոչ եմ անում Հայաստանին զերծ մնալ այն դիրքորոշումներից, որոնք կարող են վնասել Լեռնային Ղարաբաղի բանակցություններին», – ասել է վերջինս։
Առանց այս դաշնակցի, անջատողական տարածաշրջանը ընդգծում է իրավիճակի լրջությունը, որպեսզի մյուսները պաշտպանեն այն: «Լեռնային Ղարաբաղը օգնություն է խնդրում միջազգային դերակատարներից: Մենք բնաջնջման ճանապարհին ենք»:
Շրջափակման վերացման բազմաթիվ կոչերը անհետևանք են մնում: Արդարադատության միջազգային դատարանը և մի քանի արևմտյան մայրաքաղաքներ այս ուղղությամբ աշխատում են, բայց առայժմ՝ անարդյունք։ Գնալով մեկուսանալով Հայաստանից, որին ցանկանում էր կցել իր տարածաշրջանը, Լեռնային Ղարաբաղի նախագահը խաղարկում է անկախության խաղաքարտը. «Հայերը և Հայաստանը չեն կարող խլել մեր ինքնորոշման իրավունքը»,- գրում է LeFigaro-ն:
